Του Σταύρου Π. Καπλάνγλου:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Σίδη ήταν σπουδαίο εμπορικό λιμάνι στις ακτές της Παμφυλίας, και ήταν μία από τις ισχυρότερες πόλεις της περιοχής κατά την αρχαιότητα.
Ιδρύθηκε κατά την επικρατέστερη άποψη τον 7ο αιώνα π.Χ., και άκμασε ιδιαίτερα στην Ρωμαϊκή περιόδο κατά τον 2ο και 3ο αιώνα μ.Χ..
Κοντά στην θέση που βρισκόταν σήμερα υπάρχει πόλη Μαναβγκάτ και ο οικισμος Σελιμίγιε .
Το Manavgat και το Selimiye ανήκουν διοικητικά στην επαρχία Αττάλειας και απέχουνει από την πόλη της Αττάλειας, 75 χιλιόμετρα .
Μέσα από την πόλη περνά ο ποταμός Manavgat (αρχαίος Μέλας )
όπου υπάρχει και ενας εντυπωσιακώς καρταρρακτης
Λέγεται άτι ἡ Σίδη άλλοτε ήταν μικρό νησί με μήκος 800 μέτρα και πλάτος 300 μέτρα. από αιώνες όμως είναι χερσόνησος.
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Το Manavgat βρίσκεται ανάμεσα στα βουνά του Ταύρου που βρίσκονται βόρεια και τις
αμμώδεις παραλίες της ακτής της Μεσογείου που είναι στα νότια, μεγάλο μέρος της περιοχής περιβάλλεται από μια πεδιάδα.
ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ ΜΑΝΑΒΓΚΑΤ ( ΜΕΛΑΣ )
Ο ποταμός Manavgat πηγάζει από τις Ανατολικές πλαγιές των δυτικών βουνών Ταύρου Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Μελάς ή Μέλας και οι πηγές βρισκόταν σε υψόμετρο 1350 μέτρων
Η μεγαλύτερη από αυτές τις πηγές ονομάζεται Dumanli, το όνομα της οποίας σημαίνει “μέρος όπου υπάρχει ομίχλη”, λόγω της πυκνής ομίχλης που σχηματίζεται πάνω από την πηγή. Εκτός από τις πηγές από τα βουνά του Ταύρου, το Manavgat τροφοδοτείται επίσης υπόγεια νερά από μεγάλες λίμνες που βρισκοντα στα βόρεια των βουνών,
Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος θεώρουσε ότι ο ποταμός ήταν το όριο μεταξύ της αρχαίας Παμφυλίας και της Κιλικίας .
Από εκεί, ο ποταμός ρέει νότια πάνω από συγκεντρωμένα στρώματα για περίπου 90
χιλιόμετρα, κατεβαίνοντας μέσα από μια σειρά φαραγγιών. Τέλος, σχηματίζοντας τον καταρράκτη Manavgat. μέσω της παράκτιας πεδιάδας χύνεται στη Μεσόγειο Θάλασσα . Υπάρχουν πολλά σπήλαια στη λεκάνη απορροής του ποταμού, το πιο ενδιαφέρον είναι το σπήλαιο Altınbeşik με λίμνες, σταλακτίτες και σταλαγμίτες.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Στο δήμο του Μαναγκάτ που ήταν εγκατεστημένος το 1914 δίπλα από τα ερείπια της αρχαίας Σίδη ζούσαν κατά την απογραφή των Οθωμανικών άρχων 56 Ελληνορθόδοξοι
Στην σχετική καταγραφή βλέπουμε :
΄΄ Καζάς Μαναγκάτ (τουρκ. Manavgat)
Στο Μαναγκάτ Pazarcı (Σίδη) 56 ΄΄
ΤΟ ΟΝΟΜΑ
– Σίδη
Σίδη ήταν η αρχική ονομασία της πόλης από την ίδρυση της, τον 7ο αιώνα π.Χ που σήμαινε ρόδι και μέχρι τον τουλάχιστον τον 4ο αιώνα μ.Χ. διατηρησε αυτή την ονομασια
– Μελά
Για ένα μικρο χρονικό διάστημα η πόλη πήρε το αρχαίο όνομα του σημερινού ποταμού Manavgat που ήταν Μέλας και έγινε Μέλα
– – ΄΄Παλιά Αττάλεια
Τον 12ο αιώνα, η Σίδη εδραιώθηκε προσωρινά για άλλη μια φορά ως μεγάλη πόλη. Μια επιγραφή που βρέθηκε στον τόπο της αρχαίας πόλης δείχνει έναν σημαντικό Εβραϊκό πληθυσμό κατά τους πρώτους Βυζαντινούς χρόνους.
Ωστόσο, η Σίδη εγκαταλείφθηκε ξανά αφού δέχθηκε εκ νέου επιδρομείς. Ο πληθυσμός της μετακόμισε στην Αττάλεια και η ακατοίκητη πόλη έγινε γνωστή ως Παλιά Αττάλεια .
– “Zindan Kalesi”
. Η πόλη έχει ς ένα κάστρο με το όνομα “Zindan Kalesi” που στα Ελληνικά μεταφράζεται Κάστρο μπουντρούμι και η κατασκευή του εκεί παραπέμπει .αυτη την ονομασία χρησιμοποιούσαν και για την πόλη μερικές φορές
– Σελιμιγιέ (Selimiye )
Η πόλη εξαφανίσθηκε και απέμειναν μόνο ερείπια και σε ένα τμήμα της το 1895 ήρθαν και εγκαταστάθηκαν μετανάστες από την Κρήτη το 1911 ο οικισμός που δημιουργήθηκε πήρε την ονομασία το 1911 προς τιμήν του Selim Efendi,
– Manavğad – Pazarcık
Πολύ νωρίτερα το 1571 σε Τουρκικά αρχεία εμφανίζεται η ονομασία Manavğad σε
οικισμό σε άλλο σημείο της παλιάς Σίδης που στο δήμο που δημιουργήθηκε πριν το 1914 πήρε το όνομα Manavgat με την πρόσθεση της λέξης Pazarcık / Pazarcı έτσι ολόκληρο το όνομα έγινε Manavgat – Pazarcık
-Manavğad
Σήμερα έχει την ονομασία Manavğad που είναι ίδια με το όνομα που έδωσαν στον ποταμό Μελά οι Τουρκοι
ΙΣΤΟΡΙΑ
– Οι πρώτοι άποικοι της Σίδης
Η περιοχή κατοικήθηκε από τους ανθρώπους που ήταν γνωστοί ως Λούβίοι και οι Χάτι από το 2500 π.Χ., Η περιοχή στην συνέχεια κατακτήθηκε από έναν αριθμό διαφορετικών αυτοκρατοριών ξεκινώντας από τους Ακκαδιούς που την κρατούσαν μεταξύ του αι. 2334-2083 π.Χ. Οι Ακκάδιοι ήταν αρχαίος λαός. που ήταν οι βόρειοι γείτονες των Σουμερίων στη Μεσοποταμία κατά την 3η χιλιετία π.Χ.
Αργότερα ήρθε ήρθε η Χετταϊκή Αυτοκρατορία μεταξύ του 1700-1200 π.Χ.
Και πολύ πιθανόν η τελευταία να ε δεχθείκε επίθεση από τους ΄΄ Λαούς της Θάλασσας , μεταξύ του . 1276-1178 π.Χ. καθώς κινούνταν κατά μήκος της ακτής και διαλύθηκε .
— Τι λέει η παράδοση για την ίδρυση της.
Η παράδοση για την ίδρυση της Σίδης κάνει αναφορά στον Τρωικό πόλεμο και αναφέρει ότι μετά τη λήξη του Τρωικού πολέμου, γύρω στο 1180 π.Χ., μια ομάδα Ελλήνων έφθασε στην περιοχή την οποία κατόπιν την ονόμασε «Παμφυλία».
Πρωτεργάτες των μεταναστευτικών αυτών κινήσεων ήταν οι φημισμένοι μάντεις Μόψος, Κάλχας και Αμφίλοχος.
Αυτοί ίδρυσαν πολλές πόλεις και ανάμεσά τους την Σίδη .
Έχει ενδιαφέρον το ότι ο μύθος αυτός περί των πρώτων οικιστών επιβεβαιώνεται από την επιβίωση μιας τοπικής διαλέκτου που όπως πιστοποιούν επιγραφές και τα νομίσματα ήταν σε χρήση στη Σίδη μέχρι και τον 3ο αιώνα π.Χ.
Επρόκειτο στην ουσία για ένα Κυπροαρκαδικό γλωσσικό μείγμα, με μεταγενέστερα δωρικά και -αιολικά στοιχεία.
– Η Ίδρυση κατά την άποψη Αρριανού ,Στράαβωνα και Ψευδοσκύλακα
Ο Ψευδοσκύλαξ , ο Στράβων και ο Αρριανός καταγράφουν ότι η Σίδη ιδρύθηκε από Έλληνες έποικους από την Κύμη των Αιόλων, της Δυτικής Μ.Ασιας .
Αυτό πιθανότατα συνέβη τον 7ο αιώνα π.Χ. Ο ιστορικός Αρριανός αναφέρει ακόμη ότι οι νέοι άποικοι γρήγορα λησμόνησαν τα ελληνικά τους και υιοθέτησαν το τοπικό ιδίωμα που χρησιμοποιούσαν οι παλιοί κάτοικοι, το οποίο μάλιστα χαρακτηρίζει ως «βαρβαρικό».
– Λύδιοι -Πέρσες – Αθηναίοι
Ο Ηρόδοτος γράφει ότι η περιοχή κατακτήθηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. από τον βασιλιά των Λυδών Κροίσο (560-546 π.Χ.).
Μετά την ήττα του από τους Πέρσες το 546 π.Χ., η Παμφυλία εντάχθηκε διοικητικά σε περσική σατραπεία και εξαναγκάσθηκε να καταβάλει φόρο υποτέλειας στη νέα αρχή.
Φαίνεται πάντως πως η Σίδη απολάμβανε κάποια αυτονομία, αφού έκοβε δικό της νόμισμα ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ. , έως ότου αυτοί ηττηθούν από τον Αθηναίο στρατηγό Κίμωνα στην μάχη του Ευρυμέδοντα το 469 π.Χ., μερικά χιλιόμετρα βορείως της πόλης.
– Ανταλκίδειος ειρήνη
Ξαναπέρασε στον έλεγχο των Περσών με την Ανταλκίδειο ειρήνη το 387 π.Χ. η Ανταλκίδειος ειρήνη to 386 π.Χ. παγίωσε την περσική κυριαρχία στη Μικρά Ασία και φυσικά στην Παμφυλια
– Μ. Αλέξανδρος
Κατόπιν πέρασε στον έλεγχο της Μακεδονικής αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου μετά την μάχη του Γρανικού το 334 π.Χ., και κατά την εποχή αυτή επανήλθε η χρήση της ελληνικής γλώσσας.
Ο Μέγας Αλέξανδρος κατέλαβε την Σίδη χωρίς μάχη το 333 π.Χ. με πρωτοβουλία των κατοίκων της που τον δέχτηκαν σαν φίλο.,
Μια νέα περίοδος ξεκίνησε για την πόλη μετά την άφιξη του Αλεξάνδρου στην περιοχή. Μετά τη μάχη του Γρανικού (334/333 π.Χ.), η Σίδη, η Πέργη και η Άσπενδος έσπευσαν να δηλώσουν υποταγή στον Μακεδόνα.
Αυτός τοποθέτησε φρουρά στη Σίδη και ίδρυσε εκεί νομισματοκοπείο, γεγονός που είχε ως συνέπεια να διατηρήσει η πόλη τον σημαίνοντα ρόλο που διαδραμάτιζε στην Παμφυλία.
Ο Αλέξανδρος άφησε μόνο μία φρουρά για να καταλάβει την πόλη.
Η τοπική διάλεκτος με την παρουσία των Μακεδόνων ατόνησε και σταδιακά αντικαταστάθηκε από τα ελληνικά, που έγιναν πια η επίσημη γλώσσα της πόλης.
– Ελληνιστική περίοδος
Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, η Σίδη έπεσε στον έλεγχο ενός από τους στρατηγούς του Αλεξάνδρου, του Πτολεμαίου Α΄ του Σωτηρα , ο οποίος ανακήρυξε τον εαυτό του βασιλιά της Αιγύπτου το 305 π.Χ.
Η Πτολεμαϊκή δυναστεία έλεγχε την Σίδη μέχρι να κατακτηθεί από τη Σελευκιδική Αυτοκρατορία τον 2ο αιώνα π.Χ.
Ωστόσο, παρά αυτά τα γεγονοτα, η Σίδη κατάφερε να διατηρήσει κάποια αυτονομία, έγινε ευημερούσα πόλη και ένα σημαντικό πολιτιστικό κέντρο.
–Ρωμαίοι και Ρόδιοι
Σε 190 π.Χ. ένας στόλος από το ελληνικό νησί πόλη-κράτος της Ρόδου , που υποστηρίζεται από τη Ρώμη και την Πέργαμο , νίκησε τον μεγάλου στόλο Σελευκίδη βασιλιά Αντιόχου το οποίος η οποία ήταν υπό τις διαταγές του φυγόδικου στρατηγού των Καρχηδονίων Αννίβα
Η ναυμαχία έγινε στα νερά της Σίδης και έμεινε στην ιστορία σαν ΄΄Ναυμαχια της Σιδης΄΄
Στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. (190-189 π.Χ.), ο πόλεμος μεταξύ των Ρωμαίων και του Αντιόχου Δ’ ανέτρεψε εκ νέου τις ισορροπίες των δυνάμεων που είχαν διαμορφωθεί και σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας εποχής. Η ναυμαχία της Σίδης μάλιστα, το 190 π.Χ., ήταν γεγονός αποφασιστικής σημασίας για την έκβαση του πολέμου, αφού εκεί κατατροπώθηκε ο σελευκιδικός στόλος
– Η συνθήκη της Απάμειας
Η Συνθήκη της Απάμειας (188 π.Χ.) ανάγκασε τον Αντίοχο να εγκαταλείψει όλα τα ευρωπαϊκά εδάφη και να παραχωρήσει όλη την Μικρά Ασία βόρεια των βουνών Ταύρου στο Περγάμου . Ωστόσο, η κυριαρχία του Περγάμου έφτασε μόνο στην πραγματικότητα στην Πέργη , αφήνοντας την Ανατολική Παμφυλία σε κατάσταση αβέβαιης ελευθερίας. Αυτό οδήγησε τον Άτταλο Β τον Φιλαδελφο να κατασκευάσει ένα νέο λιμάνι στην πόλη της Αττάλειας , αν και η Σίδη ήταν σημαντικό λιμάνι.
–Η στάση της Σίδης έναντι των Ρωμαίων
Ενδιαφέρον είναι και το γεγονός ότι οι κάτοικοι της Παμφυλίας, διαβλέποντας την άνοδο της ρωμαϊκής ισχύος στην περιοχή τους, φρόντιζαν σε κάθε ευκαιρία να εκδηλώνουν φιλικές διαθέσεις προς την ανερχόμενη δύναμη.
Για παράδειγμα, το έτος 168 π.Χ., μια πρεσβεία από Παμφυλείς κατέφθασε στη Ρώμη με βασικό αίτημα την ανανέωση της φιλίας μεταξύ των δύο μερών.
Λίγο αργότερα, η Σίδη συμμετείχε ενεργά στον Γ’ Καρχηδονιακό πόλεμο (149-146 π.Χ.) υπέρ της Ρώμης, παραχωρώντας πέντε πλοία στον Ρωμαίο στρατηγό Σκιπίωνα Αιμιλιανό για την πολιορκία της Καρχηδόνας.
– Ο θάνατος του Αττάλου Γ και η κληροδότηση του Βασιλείου της Περγάμου
Η περίοδος αυτή έληξε με το θάνατο του Αττάλου Γ’ και την κληροδότηση του βασιλείου της Περγάμου στη Ρώμη το 133 π.Χ.
Για ένα σύντομο διάστημα η Παμφυλία διατήρησε την ανεξαρτησία της, αλλά σύντομα κλήθηκε να αντιμετωπίσει τη μάστιγα της πειρατείας, η οποία αποτέλεσε παράγοντα αποσταθεροποίησης για την περιοχή τα επόμενα χρόνια
Τον 1ο αιώνα π.Χ., ενώ η Σίδη έφτασε στο αποκορύφωμά της ευμάρειας της οι πειρατές της Κιλικίας δημιούργησαν στην πόλη την κύρια ναυτική τους βάση και ένα κέντρο για το εμπόριο σκλάβων τους .
Στη Σίδη ξεκίνησε μια άλλη ακμάζουσα περίοδο ως εμπορικό κέντρο που εμπορευόταν ελαιόλαδο και σκλάβους και κάποια πειρατεία.
Ο πληθυσμός του αυξήθηκε σε 60.000 κατοίκους.
Πλούσιοι έμποροι πλήρωναν για δημόσια έργα, μνημεία, διαγωνισμούς, παιχνίδια και αγώνες μονομάχων.
– Μιθριδάτης
Όμως την περίοδο 89-84 π.Χ., μαζί με την ευρύτερη περιοχή καταληφθήκατε από τον Μιθριδάτη ΣΤ´ του Πόντου κατά την διάρκεια του Α´ Μιθριδατικό πόλεμο εναντίον της Ρώμης, και ανακαταλήφθηκε από τους Ρωμαίους το 78 π.Χ. οι οποίοι την ίδια περίοδο εξάλειψαν και το γενικότερο πρόβλημα της πειρατείας η οποία επικρατούσε στην περιοχή
– Πόλη σκλαβοπάζαρο
Η πόλη ήταν το πιο διαβόητο λιμάνι της εμπορίας των Σκλάβων στη Μεσόγειο μεταξύ των αρχών του 2ου αιώνα π.Χ. και του. 66 π.Χ. και λίγο πολύ κάτω από τον έλεγχο των Κιλικιανών πειρατών έως ότου νικήθηκαν από τον Μεγάλο Πομπήιο (106-48 π.Χ.).
– Η συνέχεια
Στη συνέχεια, η Σίδη έγινε ένα είδος πόλης -φάντασμα και η έλλειψη ανάπτυξης διατήρησε τις ρωμαϊκές δομές όπως το θέατρο, τα λουτρά, οι ναοί και το νυμφαίο που απ
Εκείνη την εποχή πιθανότατα το ακρωτήριο όπου είχε προηγουμένως δημιουργηθεί η Σίδη να ήταν ακατοίκητο ακρωτήρι και η εγκαταλειμμένη περιοχή να ονομαζόταν Τραχεία Κιλικία σε αντίθεση με την κατοικημενη περιοχή που αποκαλείτο Λεια Κιλικία
– Η κατάσταση μετά την ήττα των πειρατών
Ακόμα και μετά την ήττα και τη μετεγκατάσταση των πειρατών, ο Σάιντ συνέχισε ως αγωγός για σκλάβους που πωλήθηκαν στην Ελλάδα και τη Ρώμη και έγινε πλούσιος σχεδόν εξ ολοκλήρου λόγω του εμπορίου σκλάβων .
— Η έναρξη της παρακμής -Αιτίες Γότθοι -Ισαυροι -Άραβες
Το α’ μισό του 3ου αιώνα μ.Χ. αποτέλεσε περίοδο μέγιστης οικονομικής ακμής. Οι ειρηνικές συνθήκες που επικρατούσαν στην περιοχή συνετέλεσαν στην ανάδειξη της Σίδης σε μείζον εμπορικό κέντρο, καθώς και στη δημογραφική της ανάπτυξη.
Η παρακμή ξεκίνησε στο β’ μισό του 3ου αιώνα μ.Χ., με την επιδρομή των Σκυθών από τη Μαύρη Θάλασσα επί Κλαυδίου του Γοτθικού (268-270 μ.Χ.), η οποία αποκρούσθηκε με επιτυχία από τους κατοίκους.
–4ος αιών μ.Χ.
Η Σίδη ξεκίνησε μια σταθερή παρακμή από τον 4ο αιώνα και μετά. Ακόμη και αμυντικά τείχη δεν μπορούσαν να σταματήσουν τις διαδοχικές εισβολές ορεσίβιων ομάδων στην πόλη τον 4ο αιώνα μ.Χ. συνέβαλαν στην παρακμή της καθώς και στην άνοδο του Χριστιανισμού , η οποία είχε ως αποτέλεσμα την παρακμή των ειδωλολατρικών ιερών, ναών και λουτρών της.
– 5ος &6ος αιωνας
*-Κατά τη διάρκεια του 5ου και του 6ου αιώνα, η Σιδη γνώρισε αναβίωση και έγινε έδρα της Επισκοπής Ανατολικής Παμφυλίας
. Με απόφαση της εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως επί Θεοδοσίου τοῦ Β΄ (408-450), πάντως προ του έτους 411, ἡ Παμφυλία χωρίσθηκε σε δύο Μητροπόλεις.
*-Στη Μητρόπολη Πρώτης Παμφυλίας με έδρα τη Σίδη, λόγω τῆς σπουδαιότητος πού είχε αποκτήσει ἡ πόλη αυτή, και
*-στη Μητρόπολη Δευτέρας Παμφυλίας, με έδρα την Πέργη, ἡ οποία ήταν εξ αρχής και συνέχισε να είναι ἡ Πρωτεύουσα τής Παμφυλίας.1
*-Ἡ σπουδαιότητα της Μητροπόλεως Σίδης καταφαίνεται και από το γεγονός ότι στους Μητροπολιτικούς Καταλόγους από τον ε΄ αιώνα, μεταξύ των τότε 38 Μητροπόλεων, η της Σίδης κατέχει τη 10η θέση με δέκα οπτά Επισκοπές αξιομνημόνευτο γεγονός, σχετικό με τη Σίδη, είναι άτι οἱ κάτοικοί της έστησαν, σέ δημοσίους χώρους της πόλης των, δύο αγάλματα της αγίας Ἑλένης, τῆς μητέρας τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, γιά νά εκφράσουν τήν ευγνωμοσύνη τους προς τήν Αὐγούστα «γιά τήν αυτοκρατορική μέριμνα προς τούς παῖδας», όπως δήλωνε η επιγραφή.
Φαίνεται άτι ἡ αγία Ελένη είχε επισκεφθεί τη Σίδη καθ᾽οδόν προς τα Ιεροσόλυμα.
*-Ένα άλλο ιστορικό γεγονός είναι ἡ σύγκληση στη Σίδη, το έτος 390, Τοπικής Συνόδου υπό την προεδρία τοῦ Αμφιλοχίου επισκόπου Ικονίου, κατά της συριακής αιρέσεως των Μεσσαλιανῶν.
Τον 5ο και τον 6ο αιώνα, η Σάιντ γνώρισε μια αναβίωση, αλλά οι Αραβικοί στόλοι επιτέθηκαν και έκαψαν τη Σάιντ κατά τον 7ο αιώνα. Ο συνδυασμός σεισμών και αραβικών επιδρομών, άφησε τον χώρο σχεδόν εγκαταλελειμμένο μέχρι τον 10ο αιώνα, με τους πολίτες του να έχουν μεταναστεύσει στην κοντινή Αττάλεια.
–7ος μ.Χ. αιών
Η πόλη λεηλατήθηκε και κάηκε τον 7ο αιώνα μ.Χ. από έναν αραβικό στόλο κατά τη διάρκεια της μουσουλμανικής κατάκτησης της Κιλικίας κα- Άραβες
Οι αραβικοί στόλοι εισέβαλαν και έκαψαν Τη Σίδη κατά τη διάρκεια του 7ου αιώνα, συμβάλλοντας στην παρακμή του. Ο συνδυασμός σεισμών, χριστιανικών ζηλωτών και αραβικών επιδρομών, άφησε τον τόπο που εγκαταλείφθηκε από τον 10ο αιώνα, καθώς οι πολίτες του μετανάστευσαν στην κοντινή Αττάλεια.
– 10ος μ.χ. αιών
Τελικά εγκαταλείφθηκε τον 10ο αιώνα μ.Χ. όταν οι πολίτες της μετακόμισαν στην κοντινή πόλη Αττάλεια (σημερινή Αττάλεια).
– 10ος μ.χ. αιων
Τελικά εγκαταλείφθηκε τον 10ο αιώνα μ.Χ. όταν οι πολίτες της μετακόμισαν στην κοντινή πόλη Αττάλεια (σημερινή Αττάλεια).
– 12ο αιώνα μ.Χ.
Τον 12ο αιώνα μ.Χ., η Σίδη καθιερώθηκε προσωρινά για άλλη μια φορά ως μεγάλη πόλη. Μια επιγραφή που βρέθηκε στη θέση της πρώην αρχαίας πόλης δείχνει έναν σημαντικό εβραϊκό πληθυσμό στα πρώιμα βυζαντινά χρόνια. Ωστόσο, εγκαταλείφθηκε ξανά αφού ληφθήκατε από επιδρωμεις . Ο πληθυσμός του μετακόμισε στην Αττάλεια και η Σίδη έγινε γνωστή ως Έσκι Ανταλία («Παλιά Αττάλεια») και θάφτηκε.
–Οθωμανοί
Το Manavgat /Σιδη καταλήφθηκε από τους Σελτζούκους Τούρκους το 1220 και την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1472
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ
Από την Σίδη κατάγονταν οι:
– Μνάσης από τη Σίδη.
Μνάσης (γιος του Αρτέμωνα) γλύπτης (τέλη 3ου αι. Π.Χ.)
Την καταγωγή του διεκδικούσε και η Άσπενδος
– Κάλλιστος ο Σιδήτης
Ο Κάλλιστος ο Σιδήτης (2ος αιώνας μ.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας αθλητής με καταγωγή από τη Σίδη, ο οποίος αναφέρεται από τον Ευσέβιο της Καισαρείας στο σύγγραμμά του με τίτλο Παντοδαπή ιστορία πως στέφθηκε ολυμπιονίκης στο αγώνισμα του σταδίου κατά τους 222ους ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητας (109 μ.Χ. )
— Εύστολος ο Σιδήτης
Ο Εύστολος ο Σιδήτης (2ος αιώνας μ.Χ.), ήταν αρχαίος Έλληνας αθλητής με καταγωγή από τη Σίδη, ο οποίος επισης αναφέρεται από τον Ευσέβιο της Καισαρείας στο ίδιο σύγγραμμά πως στέφθηκε ολυμπιονίκης στο αγώνισμα του σταδίου κατά τους 223ους ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητας (113 μ.Χ.)
— Ευστάθιος Αντιοχείας,
Γεννήθηκε στη Σίδη της Παμφυλίας. Γύρω στο 320 ήταν επίσκοπος Βεροίας (της Συρίας) και έγινε Πατριάρχης Αντιοχείας λίγο πριν την Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο (325). Στη Σύνοδο αυτή διακρίθηκε για τον Αντιαρειανικό του ζήλο.
Η αντιαρειανική του πολεμική ενάντια στον Ευσέβιο Νικομήδειας τον κατέστησε αντιδημοφιλή σε πολλούς επισκόπους της Ανατολής, οι οποίοι συγκρότησαν Σύνοδο το 330 στην Αντιόχεια και τον καθαίρεσαν με την κατηγορία της μοιχείας, ποινή που επισφραγίστηκε από τον Αυτοκράτορα. . Αν και ο λαός της Αντιόχειας αντέδρασε, ο Ευστάθιος καταδικάστηκε και εξορίστηκε στην Τραϊανούπολη της Θράκης, όπου και πέθανε περί το 337 (κατ’ άλλους αργότερα, γύρω στο 360).
Αργότερα αποκαταστάθηκε η μνήμη του και η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τον Ευστάθιο ως άγιο στις 21 Φεβρουαρίου. Ο λαός της Αντιόχειας, ο οποίος του είχε παραμείνει πιστός, ζήτησε και έλαβε το 482 τα λείψανά του από την Τραϊανούπολη
–Τρώιλος φιλόσοφος.
Ο διάσημος σοφιστής Τρωίλος καταγόταν από την Σίδη ( 4ος/5ος αιώνας π,Χ ) μαθητής της Υπατίας μιας λόγιας και φιλόσοφου Αλεξανδρινής γυναίκας με την πνευματικότητα της και την ερευνητική της δράση, που γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου περί το 355 μ.Χ, στην πόλη του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των φιλόκαλων Πτολεμαίων και δεν ανήκε σε αριστοκρατική οικογένεια. Απεβίωσε περί το 415 μ.χ.
— Τριβωνιανός, νομικός και πολιτικός
Ο Τριβωνιανός (500 – 542) ήταν βυζαντινός νομικός από τη Σίδη της Παμφυλίας, ο οποίος κατά τη διάρκεια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α´, επέβλεψε την επιμέλεια του νομικού κώδικα της βυζαντινής αυτοκρατορίας, και κατείχε υψηλό γραφειοκρατικό τίτλο (magister officiorum).[3]
– Πλέβειος Πρόβος
Ο Πλέβειος Πρόβος από τη Σίδη ήταν μάρτυρας του Διοκλητιανού διωγμού (περίπου 304 μ.Χ.). Σύμφωνα με την παράδοση ο Πρόμπος χτυπήθηκε με μαστίγια , τα πόδια του κάηκαν με καυτά σίδερα, η πλάτη και οι πλευρές του τρυπήθηκαν με θερμαινόμενες σούβλες . τελικά κόπηκε κι αυτός με μαχαίρια
– Φίλιππος Σιδήτης
Ο Φίλιππος της Σίδης ή Φίλιππος Σιδέτης ( περίπου 380 – μετά το 431 μ.Χ.), ιστορικός της παλαιοχριστιανικής εκκλησίας, γεννήθηκε στη Σίδη της Παμφυλίας . Έγραψε μια χριστιανική ιστορία από την οποία σώζονται θραύσματα. Για κάποιες λεπτομέρειες βασίστηκε στη γνωστή Historia Ecclesiae του Ευσεβίου της Καισαρείας .Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια στο Ρόδον και δίδασκε στο Side περίπου το 405. Αργότερα ήταν ιερέας στην Κωνσταντινούπολη στον στενό κύκλο του Ιωάννη του Χρυσοστόμου και ήταν υποψήφιος για το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης
ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΣΙΔΗΣ
Τα ερείπια του Κάστρου της ΣΊδης Ή Καστρου Ζιντάν, που υπάρχουν ακόμη και σήμερα, πιστεύεται ότι ανήκουν στην Πρώιμη Ρωμαϊκή Περίοδο (1ος αι. μ.Χ.). βρίσκεται στη δυτική όχθη του ποταμού της περιοχής αποτελείται από πύργο, τείχη οχύρωσης και νεκροταφείο. Το κάστρο μπουντρούμι χτίστηκε για να διασφαλίσει την ασφάλεια όλων των ειδών μεταφορών στον ποταμό και να κρατήσει υπό έλεγχο τις εμπορικές ή στρατιωτικές δραστηριότητες. Ο δυτικός τοίχος του πύργου, ο οποίος έχει ύψος περίπου 10 μέτρα, επίσης καταστράφηκε ολοσχερώς
ΑΛΛΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ
Ερείπια
Τα πιο αξιοσημείωτα ερείπια στην Σιδη είναι
–Τείχη και τάφρος
Καλύπτουν ένα μεγάλο ακρωτήριο που χωρίζει ένας τοίχος και μια τάφρος από την ηπειρωτική χώρα.
Κατά τη διάρκεια των μεσαιωνικών χρόνων, ο τοίχος και η τάφρος επισκευάστηκαν και το ακρωτήριο στεγάζει πληθώρα κατασκευών.
– Τα τείχη και η πυλη
Τα καλοδιατηρημένα τείχη της πόλης παρέχουν είσοδο στον χώρο μέσω της ελληνιστικής κεντρικής πύλης ( Μεγάλη Πύλη ) της αρχαίας πόλης, αν και αυτή η πύλη του 2ου αιώνα π.Χ. έχει υποστεί σοβαρή ζημιά.
–Θέατρο
Υπάρχουν κολοσσιαία ερείπια ενός θεατρικού συγκροτήματος, το μεγαλύτερο στην Παμφυλία, χτισμένο σαν ένα ρωμαϊκό θέατρο που βασίζεται σε καμάρες για να στηρίζει τις απόλυτες κατακόρυφες.
Το ρωμαϊκό ύφος υιοθετήθηκε επειδή η Σίδη δεν είχε μια βολική πλαγιά που θα μπορούσε να κατασκευασθεί θέατρο κατά τα Ελληνικά πρότυπα .
Το θέατρο είναι λιγότερο καλά συντηρημένο από το θέατρο της Ασπένδου , αλλά είναι πολύ πιο μεγάλο, για 15.000-20.000 άτομα. Με το χρόνο και τη μετατόπιση της γης, το τοίχωμα της σκηνής κατέρρευσε στη σκηνή και το προσκήνιο είναι ετοιμόρροποι
– Δυο παρεκκλήσια
Τα ερείπια του θεάτρου, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για μονομάχους και αργότερα ως εκκλησία, και η μνημειακή πύλη χρονολογούνται από τον 2ο αιώνα.
Μετατράπηκαν σε υπαίθριο ιερό με δύο παρεκκλήσια κατά τους βυζαντινούς χρόνους (5ος ή 6ος αιώνας).
– Ο κιονοστοιχός δρόμος,
Στη συνέχεια της πύλης υπάρχει ο κιονοστοιχός δρόμος, του οποίου οι μαρμάρινες κολόνες δεν υπάρχουν πλέον. το μόνο που απομένει είναι μερικά σπασμένα στέλεχος κοντά στα παλιά ρωμαϊκά λουτρά.
– Δημόσιο λουτρό
Ο δρόμος οδηγεί στο δημόσιο λουτρό, ανακαινισμένο ως μουσείο με αγάλματα και σαρκοφάγους από τη Ρωμαϊκή περίοδο.
– Αγορά
Έπειτα είναι η πλατεία της αγοράς
– Ναός της Τύχης
Υπάρχουν τα ερείπια του ναού της θεάς Τύχης του 2ου αιώνα π.Χ. που περιμετρικα είχε δώδεκα κίονες, .
Σε μεταγενέστερους χρόνους χρησιμοποιήθηκε ως εμπορικό κέντρο όπου οι πειρατές πούλησαν σκλάβους.
– Ναός του Διονύσου
Ο πρώιμος ρωμαϊκός ναός του Διονύσου βρίσκεται κοντά στο θέατρο. Και στην είσοδο είχε συντριβάνι .
– Βυζαντινή εκκλησιά
Στην αριστερή πλευρά βρίσκονται τα ερείπια βυζαντινής βασιλικής.
– Δεύτερο δημόσιο λουτρό
Τπαρχουν επίσης ερείπια από ένα δημόσιο λουτρό.
ΝΟΜΙΣΜΑ
Τα νομίσματα της Σίδης είχαν την προστάτιδα θεότητα που ήταν η Αθηνά παράσταση στα νομίσματα της πόλεως.
Μεταξύ του 188 και του 36 π.Χ. ο Σιδη έκοψε τα δικά του χρήματα, τα τετράδραχμα δείχνοντας τη Νίκη και ένα στεφάνι δάφνης (το σημάδι της νίκης).
ΣΗΜΕΡΑ
Ο πληθυσμός της περιοχής ήταν είναι 242.490 (απογραφή 2020).και ο πληθυσμός της πόλης ανέρχοταν σε 100000 περίπου
