Γιώργος Αμανατίδης: Σκέψεις, για τον τρόπο μετάβασης στη μεταλιγνιτική εποχή

Το κείμενο που ακολουθεί αποτυπώνει τις πρωτοβουλίες που θα πρέπει να ληφθούν καθώς και τη μεθοδολογία παρέμβασης, προκειμένου η Δυτική Μακεδονία και ειδικότερα οι λιγνιτικοί Νομοί Κοζάνης και Φλώρινας να ξεπεράσουν τα προβλήματα που θα ανακύψουν ενόψει της σταδιακής απεξάρτησης από το λιγνίτη. 

Προβλήματα στην απασχόληση και στο εισόδημα της περιοχής που καθιστούν αναπόδραστη την  ανάγκη να σχεδιαστεί η νέα προοπτική στη μεταλιγνιτική εποχή. 

Στο πλαίσιο αυτό σημαντική είναι η επιβίωση και ανάπτυξη της ΔΕΗ ως ο μεγαλύτερος εργοδότης-επιχείρηση και στυλοβάτης της ανάπτυξης στη χώρα μας. 

Εξίσου σημαντική όμως είναι η προστασία και η προοπτική της περιοχής στο παρόν και στο μέλλον. Μιας περιοχής που έμαθε να συνυπάρχει με το λιγνίτη, τη στιγμή που η οικονομία και η προοπτική της συνδέονται άμεσα μαζί του. 

Σε ότι αφορά στην προοπτική της ΔΕΗ, οι προτάσεις στρατηγικής που διατυπώθηκαν από τον Πρόεδρό της και τον Υπουργό Περιβάλλοντος & Ενέργειας και ήδη νομοθετήθηκαν, αποτελούν τη χρυσή τομή τόσο για την επιβίωση και ανάπτυξη της επιχείρησης όσο και για την κοινωνία-καταναλωτές. 

Για το λόγο αυτό τις στήριξα δημόσια στη Συνεδρίαση της Επιτροπής Παραγωγής & Εμπορίου αλλά και στην Ολομέλεια της Βουλής. Ταυτόχρονα δεσμεύτηκα για παραγωγική συμμετοχή σε κάθε συζήτηση, ζύμωση και σχεδιασμό.

Εξίσου σημαντική με την ανάληψη πρωτοβουλιών επιχειρηματικής ανάταξης της ΔΕΗ (ενίσχυση της ρευστότητας, διαρθρωτικά μέτρα), είναι και η νομοθετική ρύθμιση απελευθέρωσής της από τους κανόνες του Δημοσίου για συγκεκριμένα ζητήματα, καθόσον καλείται να είναι βιώσιμη και να αναπτυχθεί σε περιβάλλον πλήρους ανταγωνισμού.

Τα ζητήματα αυτά έχουν νομοθετηθεί επίσης και βρίσκονται σε φάση υλοποίησης.

Σχετικά με την προοπτική της Δυτικής Μακεδονίας και ειδικότερα των λιγνιτικών Νομών Κοζάνης και Φλώρινας, η δέσμευση της Κυβέρνησης για σχεδιασμό και υλοποίηση ενός Ειδικού Αναπτυξιακού Προγράμματος Μετάβασης στη μεταλιγνιτική εποχή αποτελεί μονόδρομο, ρεαλιστική και δίκαιη προσέγγιση για την περιοχή μας που επένδυσε στο λιγνίτη και πρόσφερε τα μέγιστα στη Χώρα.

Το Ειδικό αυτό πρόγραμμα θα πρέπει να είναι ολοκληρωμένο, πολυδιάστατο και εμπροσθοβαρές και να ενισχύει μία συμφωνηθείσα στρατηγική για τη μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών.

Προφανώς θα αποτυπώνει τις απόψεις των τοπικών φορέων και θα στηρίζεται από την Κεντρική Κυβέρνηση και άλλους αρμόδιους φορείς.

Όπως είναι φυσικό η μονοδιάστατη ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα  κατέστησε την περιοχή εξαρτώμενη από αυτόν σε βάρος άλλων παραγωγικών δραστηριοτήτων, με συνέπεια οποιαδήποτε αρνητική εξέλιξη στο συγκεκριμένο κλάδο (π.χ. παραγωγή ενέργειας με χαμηλό λιγνιτικό αποτύπωμα στην οποία οδηγεί η Συμφωνία των Παρισίων) να επηρεάζει έντονα αρνητικά το εισόδημα και την απασχόληση στην περιοχή με οδυνηρές συνέπειες για το μέλλον της (έχει εκτιμηθεί πολλαπλασιαστής απασχόλησης του ενεργειακού τομέα ίσος με 3,3).

Στο πλαίσιο αυτό διατυπώνω παρακάτω περίγραμμα πρότασης που εξυπηρετεί το στόχο της Κυβέρνησης για «μετάβαση» και συγχρόνως υποστηρίζει την περιοχή μας για την προσαρμογή της στο «νέο μέλλον» με διαφοροποιημένη παραγωγική βάση, συνεχίζοντας παράλληλα να αποτελεί το ενεργειακό κέντρο της χώρας με γνώση, υποδομές και δομές και με έμφαση στις επενδύσεις ΑΠΕ.

Ένα μέλλον με αποκατεστημένο φυσικό περιβάλλον, με ποιότητα ζωής, με διαφοροποιημένο παραγωγικό μοντέλο και την επιχειρηματικότητα ως κυρίαρχη επιλογή.

Το Ειδικό  Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Μετάβασης στη μεταλιγνιτική εποχή θα πρέπει να περιλαμβάνει ενδεικτικά, τα παρακάτω «συστατικά στοιχεία» προκειμένου η περιοχή μας να είναι ελκυστική για εργασία και διαβίωση :

1ον :    Θέσπιση Ειδικής Ζώνης Κινήτρων για ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας με  πιο βελτιωμένες προβλέψεις από τις ισχύουσες και τις προωθούμενες π.χ. περαιτέρω μείωση της φορολογίας και των ασφαλιστικών εισφορών, πρόσθετη χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2021-2027, αυξημένα ποσοστά ενίσχυσης από τον επενδυτικό νόμο, ειδικό ολοκληρωμένο πρόγραμμα κινήτρων για την απασχόληση, ειδικό πρόγραμμα εκπαίδευσης και προσαρμογής της γνώσης για την προετοιμασία του ανθρώπινου δυναμικού που θα υποδεχτεί τη νέα επιχειρηματικότητα, μειωμένο κόστος ενέργειας, ευνοϊκότεροι συντελεστές δόμησης, κίνητρα για τον ευέλικτο αναπτυξιακό μετασχηματισμό και τη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης, κατά προτεραιότητα υλοποίηση νέων υποδομών κλπ.

Η οριοθέτηση της Ειδικής Ζώνης Κινήτρων θα πρέπει να περιλαμβάνει την ευρύτερη περιοχή από τα Σέρβια και το Βελβεντό (ορυχεία λιγνίτη της ΛΑΡΚΟ και της ΜΕΤΕ, λίμνη Πολυφύτου) μέχρι και το Αμύνταιο και τη Φλώρινα.

2ον :     Master Plan αξιοποίησης της λιγνιτικής περιοχής που θα αφορά στην  προαναφερθείσα Ειδική Ζώνη Κινήτρων ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας. Δράσεις όπως το Ολοκληρωμένο Κέντρο Μηχανοκίνητου Αθλητισμού στα ορυχεία και πολλαπλών δραστηριοτήτων, η καλλιέργεια αρωματικών και ενεργειακών φυτών, η αξιοποίηση εγκαταστάσεων της ΔΕΗ, η βιομηχανική κληρονομιά καθώς και η ένταξη κάποιων από αυτές στην παραγωγική ζωή, το υδάτινο δυναμικό ως στοιχείο ορθολογικής αποκατάστασης, η υλοποίηση ενός εκτεταμένου προγράμματος αποκατάστασης εδαφών και η μεταφορά γόνιμης γης, οι εγκαταστάσεις ΑΠΕ, η πιλοτική εφαρμογή δέσμευσης CO2 και οι ζώνες καλλιεργειών από νέους αγρότες στους οποίους θα πρέπει να παραχωρηθούν αποκατεστημένες εκτάσεις αποτελούν μερικές μόνον κατευθύνσεις που θα πρέπει να αποτυπωθούν σε Master Plan και να αξιολογηθούν.

3ον :    Επιτάχυνση της μετεγκατάστασης οικισμών που από μόνη της αποτελεί μεγάλη αναπτυξιακή παρέμβαση καθόσον θα κινητοποιήσει δεκάδες τομείς της οικονομίας στην περιοχή και θα συμβάλλει στην αύξηση των δημόσιων εσόδων. 

4ον :    Νομοθετικές ρυθμίσεις και διοικητικές ενέργειες που θα συμβάλλουν στην επιτάχυνση και αποτελεσματική υλοποίηση του Ειδικού Προγράμματος Μετάβασης καθώς και στην ανάπτυξη δράσεων κοινωνικής ανταποδοτικότητας 

    Δέσμη προτάσεων, μαζί με την αναγκαία τεκμηρίωση, έχω ήδη προετοιμάσει και είναι διαθέσιμες, π.χ. επιδότηση κόστους φακέλου έκδοσης οικοδομικής άδειας στη νέα θέση του οικισμού.

5ον :     Χρηματοδοτικό πλαίσιο. Για την υλοποίηση των παρεμβάσεων που θα εξειδικευτούν στο πλαίσιο των ανωτέρω, ενδεικτικές πηγές χρηματοδότησης αποτελούν: 

α.     Εθνικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΕΤΔΜ). 

    (Πόροι ως ποσοστό επί του αναλογούντος ποσού από τον πλειστηριασμό δικαιωμάτων CO2).

β.     Τέλος Λιγνίτη 

    (0,5% επί του κύκλου εργασιών της ΔΕΗ. Αφορά στα ποσά που οφείλονται στην περιοχή για το διάστημα 2014-2018).

γ.     Ειδικό Τέλος Λιγνίτη 

(1,4 ευρώ/MW, από 1.1.19). 

δ.     Εθνικό Σκέλος ΕΣΠΑ 2021-2027

(Η  χρηματοδότηση των περιοχών  που βρίσκονται σε μετάβαση με διακριτό Άξονα ή με ισοδύναμο εναλλακτικό τρόπο).

ε.     Ευρωπαϊκό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης. 

(Η στρατηγική που βρίσκεται πιλοτικά σε εξέλιξη σε 4 περιοχές της Ευρώπης (συμπεριλαμβανομένης της Δυτικής Μακεδονίας), με την υποστήριξη της Παγκόσμιας Τράπεζας, θα μετεξελιχθεί σε  χρηματοδοτικό πλαίσιο π.χ. διαμόρφωση Ευρωπαϊκού Κανονισμού με διαδικασίες και πόρους χρηματοδότησης). 

στ. Ειδικό Ταμείο Περιβαλλοντικής Αποκατάστασης. 

(Επί της ουσίας αφορά σ’ έναν «κουμπαρά» όπου θα αποταμιεύονται ποσά που θα προκύπτουν ως ποσοστό επί των πωλήσεων του παραγωγού ηλεκτρικής ενέργειας, ικανά να χρηματοδοτήσουν την αποκατάσταση του περιβάλλοντος σύμφωνα με τα προβλεπόμενα  στους εγκεκριμένους Περιβαλλοντικούς Όρους (Π.Ο.). 

Με τον τρόπο αυτό θα εξασφαλιστούν οι αναγκαίοι πόροι για την ασφαλή αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος που επιβαρύνεται εξαιτίας  των δραστηριοτήτων παραγωγής του δημόσιου αγαθού της ηλεκτρικής ενέργειας). 

ζ.    Ειδικό Ταμείο Υποδομών για τη μετάβαση.

η.    Πόροι Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων.

θ.    Ιδιωτικοί πόροι. 

ι.     Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ). 

ια.     Δανειακά Κεφάλαια (Junker, ΕτΕ κλπ.). 

6ον :    Σύστημα Διοίκησης της συνεργασίας για το σχεδιασμό και την υλοποίηση του ειδικού προγράμματος

Το πρώτο βήμα έγινε με τη σύσταση της Διυπουργικής Επιτροπής που αποτελεί μία ισχυρή και στέρεη βάση.

Η εμπειρία των φορέων της περιοχής σε αντίστοιχα συστήματα αποτελεί  ισχυρό πλεονέκτημα.

7ον :    Σχέδιο Δράσης για την υλοποίηση του Ειδικού προγράμματος

Το Ειδικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα, όπως παρουσιάστηκε, θα πρέπει να προγραμματιστεί και να χρονοθετηθούν οι φάσεις για την υλοποίησή του εξασφαλίζοντας τις αναγκαίες προυποθέσεις για κάθε φάση χωριστά.

Παράλληλα θα πρέπει να εξασφαλιστεί ο έλεγχος και ο επαναπροσδιορισμός όπου απαιτείται.

8ον :    Η καινοτομία και η διαφοροποίηση θα πρέπει να διαχέουν το πρόγραμμα ανάπτυξης

Ενδεικτικά αναφέρονται :

–    Μεγάλες επενδύσεις ΑΠΕ (Φ/Β, Υ/Η, αιολικά).

–    Ένταξη του φυσικού αερίου στην παραγωγή και στην ποιότητα ζωής.

–    Δέσμευση του CO2 και διοχέτευση στις περιοχές έρευνας  και αξιοποίησης υδρογονανθράκων ή επιτόπου αποθήκευση (θα μπορούσε να επιμηκύνει τη λειτουργία της Μονάδας Πτολεμαίδα 5 καθόσον θα εκπέμπει CO2 κάτω από τα επιτρεπόμενα όρια, ακόμη πιο λίγο από την αντίστοιχη εκπομπή από την καύση του φυσικού αερίου).

–    Αποθήκευση ενέργειας, με στόχο τη σταθεροποίηση του συστήματος ενέργειας στη χώρα.

–    Αυτόματοι μετρητές.

–    Παραγωγή παραπροϊόντων από λιγνίτη.

–    Υποστήριξη σύστασης και λειτουργίας Ενεργειακών Κοινοτήτων.

–    Ανάπτυξη της έρευνας και τεχνολογίας και ένταξη των προϊόντων αυτής στην παραγωγική ζωή (από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας και το ΕΚΕΤΑ, με την υλοποίηση προγραμμάτων της ΓΓΕΤ κλπ.).

–    Πρόγραμμα εξειδίκευσης του ανθρώπινου δυναμικού για αποδοχή,  αφομοίωση και στήριξη της νέας προοπτικής.

–    Πρόγραμμα κοινωνικής συνοχής.

–    Ενίσχυση του Πανεπιστημίου με την προσέλκυση νέων Τμημάτων (Ιατρική,   Λογοθεραπευτών κλπ.).

9ον :    Βασικές παράμετροι

α. Το Ειδικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα θα πρέπει να στηρίζεται στα δεδομένα  και στις εγγενείς δυνατότητες της περιοχής τις οποίες θα αναδεικνύει και θα αξιοποιεί. Επιπρόσθετα η εγκατεστημένη γνώση θα πρέπει να εμπλουτιστεί με διεθνείς εμπειρίες.

    Προς την κατεύθυνση αυτή καταγράφηκαν οι καλές πρακτικές με επιτόπιες επισκέψεις στο εξωτερικό και διαμορφώθηκε σαφής αντίληψη για τον τρόπο και τη μορφή της μετάβασης – μετεξέλιξης της περιοχής.

β.    Ιδέες όπως π.χ. η αποκατάσταση των εδαφών με τη ΔΕΗ λειτουργούσα, η πρόβλεψη του Ειδικού Ταμείου (κουμπαρά) Περιβαλλοντικής Αποκατάστασης θα πρέπει να αναδειχθούν και να υλοποιηθούν.

γ. Ο αποκεντρωμένος σχεδιασμός και η εφαρμογή πολιτικών για τη μετάβαση, με αξιοποίηση τοπικών μηχανισμών και φορέων ανάπτυξης είναι αναγκαία.  

δ.     Η εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), μετά την έγκρισή του, θα αποτελέσει μια «περιβάλλουσα» για το πρόγραμμα μετάβασης και θα λειτουργήσει ως Οδικός Χάρτης. 

Θα ήταν βέβαια πολύ σημαντικό εάν, τμήματα της προαναφερθείσας στρατηγικής εντάσσονταν και εγκρίνονταν ταυτόχρονα με την έγκριση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ). 

Όπως είναι αυτονόητο η παρέμβαση στη λιγνιτική περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας δεν αποτελεί τοπικό ζήτημα. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να ενταχθεί σε μια εθνική αναπτυξιακή στρατηγική την οποία άλλωστε υπηρέτησε η περιοχή μας τα τελευταία 60 χρόνια.

Η μεταλιγνιτική περίοδος θα είναι όντως δύσκολη αφού φαίνεται να είναι ταχεία. Μπορεί όμως να αποτελέσει την αφετηρία για μία νέα εποχή εφόσον ξεπεράσουμε τη γραφειοκρατία, κοιτάξουμε όλοι μαζί στο «ίδιο σημείο»  και πιστέψουμε ότι οι αλλαγές που θα πρέπει να γίνουν αποτελούν προκλήσεις για να αποδείξουμε ότι η περιοχή αυτή αντέχει στα δύσκολα και δημιουργεί προοπτικές.

Στη διαμόρφωση του «νέου μέλλοντος» ο σχεδιασμός και η υλοποίηση της βέλτιστης δυνατής πολιτικής προς όφελος της χώρας και της τοπικής κοινωνίας θα πρέπει να είναι η συγκολλητική ουσία και μία πρόκληση για όλους μας.

Λέω απερίφραστα ότι υπάρχουν δυσκολίες και δύο σημαντικοί αντίπαλοι : ο χρόνος και η ανεργία.

Ο πρώτος απαιτεί αποφασιστικότητα και ταχύτητα.

Ο δεύτερος απαιτεί επενδύσεις σε μία ελκυστική περιοχή, που θα πρέπει να γίνουμε όπως προανέφερα.

Οι σύμμαχοι είναι περισσότεροι και κυρίως η Κυβέρνηση, που ξεδιπλώνει μεθοδικά το πλάνο της το οποίο γίνεται πιο εμφανές.

Γιώργος Αμανατίδης

Βουλευτής Ν. Κοζάνης – ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ