Μωμό(γ)εροι ή Κοτζ(σ)αμάνια Κομνηνών Εορδαίας – Λαογραφική Μελέτη της Παρθένας Τσοκτουρίδου



Μωμό(γ)εροι ή Κοτζ(σ)αμάνια Κομνηνών Εορδαίας (Λαογραφική Μελέτη της Παρθένας Τσοκτουρίδου)

Ανάμεσα στις άλλες εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής που χαρακτηρίζουν τη ζωντάνια του ελληνικού πολιτισμού, σήμερα συναντάται ένα έθιμο των ΜΩΜΟΓΕΡΩΝ, των Ποντίων Ελλήνων προσφύγων από τα Κομνηνά Εορδαίας Ν. Κοζάνης, που έχει τις ρίζες του στα βάθη της ιστορίας κι αποτελεί εκδήλωση της ενότητας της φυλής μας.

Οι Μωμόγεροι αναβλύζουν από την ιστορία της αρχαιότητας. Στην ποντιακή διάλεκτο σημαίνουν τους καρνάβαλους.

Η λέξη Κοτζ(σ)αμάνια προέκυψε μέσα από τον κουτσό χορό των γερασμένων κατά την εκδοχή ανδρών. Στην ποντιακή διάλεκτο οι κοτζ(σ)αμάνοι είναι οι γέροι.

Ο Μωμόγερος ή αλλιώς τα Κοτζ(σ)αμάνια είναι ένα έθιμο, που πηγάζει από την ίδια την κοινωνία. Η λέξη Μωμόγερος εύκολα διαπιστώνουμε ότι έχει προέλευση από την μυθολογία, όπου αναφέρεται ότι ο Μώμος ήταν ο γιος του Ύπνου και της Νύχτας.

Το θεατρικό χορευτικό αυτό δρώμενο πιθανολογείται ότι προήλθε από τον 6ο Π.Χ. αι. από τις γιορτές των Μεγάλων Διονυσίων πως ήταν αφιερωμένο στις γιορτές προς τιμή του Διόνυσου και μπροστά στους θεατές του στην αρχική του μορφή οι Μωμόγεροι διηγούνταν, μιμούνταν και παρίσταναν τα σχετικά με το θεό, επιδιδόμενοι σε μεταμφιέσεις και φαιδρές γιορτές, λέγοντας χοντρά αστεία και τσουχτερά πειράγματα, προκαλώντας μ’ αυτό τον τρόπο το γέλιο των θεατών.
Οπωσδήποτε, εκείνη την εποχή θα είχαν γεννηθεί αυτοσχέδιες ή πρόχειρες κωμικές παραστάσεις, των οποίων την εξέλιξη δεν γνωρίζουμε και μάλιστα θα πρέπει να είχαν σαν βασικό χαρακτηριστικό τους τον πολιτικό προσανατολισμό, την ανεξαρτησία, το θάρρος, την ελευθερία σκέψης και λόγου, σχολιάζοντας τους φορείς της πολιτικής εξουσίας της εποχής και κρίνοντας τις πράξεις τους, όπως αυτό συνέβαινε σε όλες τις αρχαίες κωμωδίες.

Η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου πρέπει να στάθηκε σταθμός στην πορεία του θεατρικού δρώμενου, όπου μετέπειτα άλλαξε, εφόσον οι Μωμόγεροι φορούνε την περικεφαλαία του στα περισσότερα μέρη της περιοχής της Κοζάνης, όπου μιμούνται και τον στρατιωτικό βηματισμό της Αλεξανδρινής εποχής, γιατί στους δικούς μας Μωμόγερους, όπως διαπιστώνετε, η περικεφαλαία μοιάζει περισσότερο με Κολοκοτρωναίικη, που σημαίνει ότι οι δικοί μας Μωμόγεροι ήταν επηρεασμένοι από τα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και μετέτρεψαν την αρχέγονη περικεφαλαία τους.

Πρέπει να σας πούμε ότι το έθιμο προέρχεται από τη Ματσούκα του Πόντου, η οποία καταλάμβανε 70 χωριά. Στα χρόνια λίγο πριν την γενοκτονία των προσφύγων παππούδων μας, οι Μωμόγεροι ήταν πάνω στα βουνά της Ματσούκας κατά ομάδες, γιατί δεν ήταν τίποτα άλλο από πολεμιστές αντάρτες.
Όπως ήταν φυσικό, χόρευαν το θεατρικό δρώμενο διαφορετικά μεταξύ τους, εφόσον δεν υπήρχε συνεννόηση να το χορεύουν όλοι με τις ίδιες φιγούρες κι αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι τα θεατρικά δρώμενα του Μωμόγερου στο Νομό μας ποικίλουν κατά πολύ στις φιγούρες που κάνουν.

Στους αιώνες βέβαια το θεατρικό δρώμενο των Μωμόγερων θα πρέπει να άλλαξε ριζικά μορφή, όπως και όλα τα θεατρικά είδη, όπου δεν γινόταν πλέον κανένας λόγος για τον θεό Διόνυσο, αφού ο Χριστιανισμός στη συνέχεια επέδρασε καταλυτικά στη φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων.

Επειδή η Ματσούκα στα Βυζαντινά χρόνια μεταβλήθηκε σε ορμητήριο των αυτοκρατορικών στρατιωτικών δυνάμεων κι έγινε το κέντρο της ορθοδοξίας και στο μεταξύ στα οροπέδια και στις βρυσομάνες μεγαλούργησαν οι Ακρίτες, οι οποίοι δεν ήταν τίποτε άλλο από αγρότες που υπεράσπιζαν τη γη τους, κι εφόσον οι Μωμόγεροι διατηρήθηκαν από αγωνιστές πάνω στα βουνά, το θεατρικό δρώμενο διατήρησαν εκείνοι, που με την παλικαριά και την ανδρεία τους έγιναν ακριτικά άσματα.

Διατηρήθηκαν από τον κάθε Ακρίτα, που δείχνει την Εθνική μας παρουσία και την αθανασία της ελληνικής ψυχής, που την περιτριγυρίζει η γενναιότητα, ο ηρωισμός και το ατρόμητο των Ελλήνων.
Από τον Διγενή, τον Μάραντο, τους Γαβράδες, τους Ακρίτες με την αγωνιστική διάθεση και τον ρόλο που είχαν παίξει στη μετάδοση και διάδοση των ωραίων ιδεών, σε όλους τους λαούς.

Οι Μωμόγεροι ως ανδρείοι επαναστάτες πολέμησαν κι αυτοί παλικαρίσια για την ανάσταση της ελληνικής φυλής μας στα βουνά του Πόντου δείχνοντας τη δική τους Εθνική Αντίσταση κατά των Τούρκων και την προσδοκία τους για εθνεγερσία και για την ελευθερία του Έθνους.

Οι χορευτές αυτοί, αντάρτες στα βουνά, κατέβαιναν στα χωριά για προπαγάνδα, (Ξεσηκωμό του Γένους), φορούσαν την Μωμογερίστικη στολή τους και παρουσίαζαν έναν ομαδικό πολεμικό χορό εκτελώντας φιγούρες σαν ιδιαίτερες φάσεις του όλου χορού.
Αν παρατηρήσετε την περικεφαλαία του Μωμόγερου, θα δείτε πως πίσω απ’ αυτήν κρέμονται τρεις κορδέλες, διαφορετικού χρώματος η κάθε μια, μια άσπρη, που μαζί με την γαλάζια συμβόλιζαν την Ελλάδα και μια κόκκινη, που την είχαν ως παραπλανητική για τους Τούρκους, να μη καταλάβουν πως οι άλλες δυο συμβόλιζαν κάτι.

Οι περικεφαλαίες των Μωμόγερων είναι διακοσμημένες με διάφορα καλλωπιστικά σχήματα και καθρεφτάκια για να δείξουν την συμμαχία τους στις ενάρετες πράξεις των μεγάλων ηρώων και να σφραγίσουν μ’ αυτά την ωραιότητα στα δίκαια και γενναία έργα τους.
Παρατηρείτε, όπως είναι φυσικό, σ’ αυτές το βαθύ αίσθημα που τους διακρίνει για την ελληνικότητα της φυλής τους και την ανάγκη να διασφαλίσουν την εθνική τους δύναμη με την ενότητα.

Το άσπρο πουκάμισο, το ζωνάρι (ταραπουλούς), η καλτσοβράκα και τα τσαρούχια, είναι στοιχεία κι αυτά αναμφισβήτητα της ιστορικής πορείας τους και του βαθμού επιβίωσης του πολιτισμού τους.
Κάνει τον καθένα να σκεφτεί πως εμφανίζεται ένας όμιλος φουστανελάδων με τις περικεφαλαίες εκεί στον μακρινό Πόντο για να περάσει τα μηνύματα του καταπιεσμένου έθνους.

Ξεγελάει τους Τούρκους με ένα λιτό, δραματικό και σατιρικό παιχνίδι, που ανάβλυζε από το παρελθόν της αρχαίας Ελλάδας.

Την ομάδα των Μωμόγερων κατευθύνει ο αρχηγός, ο οποίος λέγεται Αλογάς ή Κυζίρτς, ο οποίος φοράει στη μέση του ένα στεφάνι με το κεφάλι ενός αλόγου και υποχρεώνεται να έχει τα μάτια του τέσσερα για να φυλάει και να προστατεύει τη νύφη (Ελλάδα), την οποία με μανία κυνηγούσαν ο Πασάς, ένας Αράπης, μια Αρκούδα κι ένας Γιατρός, ο οποίος μάλιστα την κρυφοκοίταζε και της γλυκομιλούσε, για να την κλέψουν από τον γαμπρό.

Ο Αλογάς με το αριστερό χέρι έπιανε το χερούλι, κουνούσε το στεφάνι και έσειε τα κουδουνάκια και με το δεξί κρατούσε μια βέργα, με την οποία καταδίωκε τους θρασείς και αδιάντροπους επιδρομείς, που ορμούσαν να του κλέψουν τη νύφη.

Ο γαμπρός απεικονίζει την ευρωπαϊκή βοήθεια και ήταν καβάλα σ’ ένα ξύλινο άλογο με περπεντούλια (στολίδια), το οποίο πρέπει στην αρχική του μορφή να συμβόλιζε τον Δούρειο ίππο, το τεράστιο, κούφιο ξύλινο άλογο, που κατασκεύασαν οι Έλληνες με την υπόδειξη και τις οδηγίες του πανούργου Οδυσσέα, για να ξεγελάσουν τους Τρώες κι έτσι να καταλάβουν την Τροία με δόλο.

Ένα αστείο κλόουν, τον Γιογκουβάρη, οποίο χρησιμοποιούσαν οι Μωμόγεροι για να ξεγελούν τους Τούρκους βάζοντας πίσω του άχυρα, προβλέποντας την τύχη τους.

Και δεν έπεφταν έξω! Οι Τούρκοι έδιναν φωτιά στα άχυρα γελώντας κι οι Έλληνες επωφελούμενοι από την προσήλωση τους για την τύχη του Γιογκουβάρη έκαναν τη δουλειά τους, δηλ. έβρισκαν ευκαιρία και έδιναν τα απελευθερωτικά τους μηνύματα στους δικούς τους ανθρώπους.

Ας μη ξεχνάμε ότι ήταν αντάρτες στα βουνά και όταν κατέβαιναν στα χωριά, δεν έπρεπε να τους γνωρίσουν οι Τούρκοι, γιατί θα τους σκότωναν. Γι’ αυτό και φορούσαν μάσκες, για να μην αναγνωρίζονται από τους Τούρκους.

Στο όλο δρώμενο έπαιρναν μέρος και οι διάβολοι, που συμβόλιζαν την αστυνομία. Κρατούσαν ρόπαλα κι αλυσίδες, με τις οποίες και έδεναν τον κλέφτη της νύφης.

Για να πάρουν πίσω τη νύφη, όταν την έκλεβε κάποιος από τους προαναφερόμενους εχθρούς, έπρεπε να πληρώσουν παχσίς, το οποίο ήταν χρηματικό δώρο.
Οι διάβολοι στους Μωμόγερους, θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι δεν διαφέρουν από τους καλικάντζαρους, που δεν είναι τίποτε άλλο από φανταστικά δαιμονικά πλάσματα, τα οποία προέρχονται πιθανότατα από τις μεταμφιέσεις που γίνονταν τις μέρες του Δωδεκαήμερου, κατά τις οποίες ακριβώς πιστεύει κι ο λαός ότι εμφανίζονται.

Η βασιλεία τους πάνω στη γη αρχίζει, σύμφωνα με τις λαϊκές παραδόσεις, από τη μέρα των Χριστουγέννων και τελειώνει τη μέρα των Φώτων, γιατί φοβούνται τον παπά που αγιάζει τα νερά και γίνονται άφαντοι μόλις λαλήσει ο τρίτος πετεινός.

Υπάρχουν κοινά σημεία στους Μωμόγερους και τους καλικάντζαρους, στο ότι και οι μεν και οι δε, είχαν κουτσαμάρα και στο ότι βλέπουμε ότι οι καλικάντζαροι εμφανίζονται από τα Χριστούγεννα μέχρι την μέρα των Φώτων και οι Μωμόγεροι ανήμερα της Πρωτοχρονιάς. Άρα υπάρχουν κοινά σημεία ταύτισης μαζί τους.

Το δρώμενο των Μωμόγερων συνόδευαν ο Γέρον και η Γραία, μεταμφιεσμένα δυο άτομα δηλ. σε γέρο και γριά, που διασκέδαζαν με τα αστεία τους κι αυτοί τον κόσμο για να παραπλανούν τους Τούρκους.
Η Γραία έκανε την ετοιμόγεννη και ο Γέρον την ξεγεννούσε παίρνοντας το μωρό-ομοίωμα ο ίδιος στην αγκαλιά του. Συμβόλιζαν έτσι την αποχώρηση του παλιού με την υποδοχή του καινούριου χρόνου, που εξέφραζε τις προσδοκίες και τις ελπίδες των Ποντίων για ένα καλύτερο μέλλον.

Ο Γέρον και η Γραία διατηρούν στοιχεία από τις εκδηλώσεις των αρχαίων Ελλήνων που γιόρταζαν την πρώτη μέρα κάθε μήνα (νουμηνία) και ήταν ένα έθιμο που κληροδοτήθηκε από τους Βυζαντινούς και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Μαζί τους είχαν ένα γαϊδουράκι φορτωμένο με υποτιθέμενα δώρα, το οποίο ακολουθούσε μεταμφιεσμένος κάποιος σε καμήλα με τον καμηλιέρη του.

Στο δρώμενο ακολουθούσαν ο Ακρίτας με παραδοσιακή στολή έχοντας στο πλάι του έναν Άρκον (Αρκούδα), που φορούσε στο πρόσωπο μάσκα – κεφάλι αρκούδας και τομάρι αρκούδας ως συνήθως από βελέντζα.

Ο Ακρίτας κι ο Άρκον έδιναν στους Έλληνες μηνύματα άμυνας εναντίον των Τούρκων εκδηλώνοντας με αυτό τον τρόπο την διαρκή ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ τους, που κρατούσε αιώνες πριν.
Ακολουθούσε ένας Δικαστής με αυστηρό ύφος με κάποιον μεταμφιεσμένο σε Τούρκο Μπέη, που τον φώναζε με το όνομα Ντερέμπεη, καθώς κι ένας Χωροφύλακας με σφυρίχτρα που επέβαλε υποτίθεται την τάξη.
Ερχόταν μετά κάποιος που τον φώναζαν Πορδαλά μαζί με τη νύφη και ζητούσε από τον δικαστή να δικάσει εκείνον που την έκλεψε και παρίστανε τον γαμπρό. Ακολουθούσαν βέβαια κι άλλες σκηνές αστείες και κωμικές με συμμετοχή όλου του κόσμου που ποικίλανε σε δράση και πλοκή.

Επειδή χρονολογικά το έθιμο αυτό κρατάει τις ρίζες του από τον 6ο αι. Π.Χ. μέχρι σήμερα, εμείς οι νεότερες γενιές έχουμε χρέος να διατηρήσουμε και να διασώσουμε την παράδοση των Μωμόγερων και να δίνουμε μάχες με τα δικά μας μηνύματα για την διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, η οποία συνεχίζεται στους αιώνες των αιώνων στην ιστορία και στον πολιτισμό σαν διαθήκη που μας άφησαν οι πρόγονοι μας, σε ένδειξη φόρου και σεβασμού στη μνήμη τους.

Οι σημερινοί Μωμόγεροι αναπαριστώντας την ιστορία του παρελθόντος πρέπει να είναι πρωτοπόροι για την εμψύχωση του έθνους μας στις δύσκολες στιγμές μας και να ακολουθούν τα παραδείγματα των προγόνων μας.
Να επαγρυπνούν πάντα για τα εθνικά μας συμφέροντα και να τα καταγράφουν επηρεάζοντας συνειδήσεις και στέλνοντας μηνύματα στις επόμενες γενιές μας. Να συμβάλλουν στην κατάκτηση της εξέλιξης και τη συνέχιση του πολιτισμού μας. Μωμόγεροι και οι σημερινές γενιές, να μιμούνται τους Πόντιους προγόνους τους για την διαρκή ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ κατά των Τούρκων, που μας απειλούν διαρκώς παραβιάζοντας τα σύνορα της Ελλάδας μας. Να είναι αυτοί, οι συνεχιστές της ιστορίας και της πολιτισμικής παράδοσης.

kasmeri.gr


Σχολιάστε

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.