Γράφει η Δέσποινα Μιχαηλίδoυ Καπλάνογλου:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Έχουμε δει από την προηγούμενη δημοσίευση όλα τα ονόματα των μηνών στην ποντιακή διάλεκτο που ήταν:
Καλαντάρς , Κούντουρον ή Λειφτός , Μαρτς , Απριλς , Καλομηνάς –Κερασινός
Χορτοθέρτς, Άγουστον ,Σταυρίτες , Τρυγομηνάς, Ο Αεργίτες, Χριστιανάρτς
Αναλύσαμε ετυμολογικά τους 6 πρώτους μήνες του χρόνου με τα ονόματα
Καλαντάρς , Κούντουρον ή Λειφτός , Μαρτς , Απριλς , Καλομηνάς, Κερασινός ,
και απέμειναν οι υπόλοιποι έξη του Βου εξαμήνου.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Είδαμε επίσης τα ονόματα του Αττικού και του Μακεδονικού ημερολογίου του δωδεκάμηνου των αρχαίων Ελλήνων ας δούμε ακόμη 2 ημερολόγια της ιδίας εποχής, το Δελφικό ημερολόγιο και ένα που βρέθηκε στον μηχανισμό των Αντικυθήρων
* Δελφικό ημερολόγιο
Βουκάτιος, Ἡραίος, Απελλαίος, (; ), Δαδαφόριος, Ποιτρόπιος, Βύσιος, Ἀρτεμίσιος, Ἡράκλειος, Βοαθόος, Ιλαίος, Θεοξένιος
** Ημερολόγιο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων
Φοινικαίος, Κράνειος, Λανοτρόπιος, Μαχανεύς, Δωδεκατεύς, Εὔκλειος, Ἀρτεμίσιος, Ψυδρεύς, Γαμείλιος, Ἀγριάνιος, Πάναμος, Ἀπελλαῖος
Υπάρχουν και αλλά όπως Αιτωλικό ημερολόγιο , Ημερολόγιο Επιδαύρου ,Βοιωτικό ημερολόγιο και ενδεχόμενα άλλα.
ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΟΥ Βου ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΣΕ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ
Ιουλιος ,Αυγουστος Σεπτεμβριος ,Οκτωβριος,Νοεμβριος ,Δεκεμβριος
–Ιούλιος , Αλωνάρης
Ο έβδομος μήνας του έτους έχει 31 ημέρες και είναι αφιερωμένος στον Ιούλιο Καίσαρα ο οποίος θεωρείται ένας από τους τρεις μεγάλους στρατηλάτες του αρχαίου κόσμου.
Τον λέμε και Αλωνάρη επειδή κατά τη διάρκειά του γίνεται το αλώνισμα του σταριού.
– Αύγουστος .Συκολόγος – Δριμάρης
Ο Αύγουστος οφείλει το όνομά του στον αυτοκράτορα Οκταβιανό ο οποίος τιμήθηκε από την Σύγκλητο με το προσωνύμιο Αύγουστος που σημαίνει σεβαστός. Τον Αύγουστο τον λέμε και Συκολόγο γιατί τότε ωριμάζουν τα σύκα αλλά και Δριμάρη από τις δρίμες (ξωτικά)
– Σεπτέμβριος ,Τρυγητής
Ο Σεπτέμβριος κατείχε την έβδομη θέση στη σειρά των μηνών, όπως δείχνει και το όνομά του καθώς septem στα λατινικά σημαίνει επτά. Όταν όμως καθιερώθηκε το ιουλιανό ημερολόγιο με πρώτο μήνα του έτους τον Ιανουάριο ο Σεπτέμβριος έγινε ένατος.
Τον Σεπτέμβριο αρχίζει και το γεωργικό έτος καθώς τότε ξεκινούν όλες οι αγροτικές εργασίες. Λέγεται και Τρυγητής γιατί τότε γίνεται ο τρύγος των αμπελιών ενώ αρχίζει η σπορά και το όργωμα.
– Οκτώβριος, Βροχάρη , Άι-Δημητριάτη , Σποριά ή Σπαρτό.
Από την λέξη octo που σημαίνει οκτώ πήρε ο Οκτώβριος το όνομά του μια και στο παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο όγδοος μήνας. Το 46 π.Χ. με την αλλαγή του ημερολογίου έγινε ο δέκατος μήνας αλλά κράτησε το όνομά του.
Τον Οκτώβριο τον λέμε και Βροχάρη για τις ευεργετικές για τους γεωργούς βροχές του.
Ακόμα τον ονομάζουμε Σποριά ή Σπαρτό γιατί αρχίζει η σπορά στους αγρούς, αλλά και Άι-Δημητριάτη για τη μεγάλη γιορτή του Αγίου Δημητρίου.
–Νοέμβριος , Κρασομηνάς, Αρχαγγελίτης
Είναι ο ενδέκατος μήνας του έτους σύμφωνα με το τωρινό ημερολόγιο, αλλά κατά το παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο ένατος μήνας γι αυτό και το όνομά του προέρχεται από τον αριθμό εννέα που στα λατινικά είναι novem.
Τον λέμε Κρασομηνά γιατί ανοίγονται τα καινούργια κρασιά, Ανακατωμένο για τον άστατο καιρό του. Χαμένο γιατί είναι μεγάλες οι νύχτες του και οι μικρότερες στη διάρκεια του έτους οι μέρες του, αλλά και Αρχαγγελίτη από τη μεγάλη γιορτή των Αρχαγγέλων Γαβριήλ και Μιχαήλ στις 8 Νοεμβρίου.
— Δεκέμβριος ,Χιονιάς, Ασπρομηνάς , Χριστουγεννιάτης, Χριστιανάρη,ς Δεκέμπρης, Άι-Νικολιάτης.
Ο τελευταίος μήνας του έτους, ο πρώτος του χειμώνα, ο δέκατος του παλιού ρωμαϊκού ημερολογίου από όπου πήρε και το όνομά του. Decem στα λατινικά είναι το δέκα
Τον λένε και Χιονιά, Ασπρομηνά, Χριστουγεννιάτη, Χριστιανάρη, Δεκέμπρη, Άι-Νικολιάτη.
ΠΟΝΤΙΑΚΑ
Χορτοθέρτς, Άγουστον ,Σταυρίτες , Τρυγομηνάς, Ο Αεργίτες, Χριστιανάρτς
– Χορτοθέρτς, Θερ’νός.
Στη Ματσούκα ονομαζόταν Θερ’νός, ενώ στην Κερασούντα, στα Κοτύωρα, στην Τρίπολη, στη Χαλδία και στη Σάντα τον έλεγαν Χορτοθέρτς.
Ο μήνας πήρε το όνομα του από την εργασία του θερισμού των πάσης φύσεως χόρτων για αποθήκευση τους ως ζωοτροφή για τους χειμερινούς μήνες, ιδία, όμως, από τον θερισμό των σιτηρών.
-– Άγουστον ,Αύγουστος. Αύγοστος ,Άγοστος.
Στα Κοτύωρα ονομαζόταν Αύγουστος. Το ίδιο και στη Χαλδία. Ενώ στην Οινόη Αύγοστος και στην Ινέπολη Άγοστος.
Ο μήνας οφείλει το όνομα του στον Ρωμαίο αυτοκράτορα Οκταβιανό Αύγουστο (= σεβαστός).
–Σταυρίτες , Σεπτέμβριος, Σταυρενός ,Σταυρίτας
Σταυρίτες ονομαζόταν στην Κερασούντα, στα Κοτύωρα, στη Σάντα και στην Οινόη, ενώ Σταυρενός στην Ινέπολη. Ο μήνας πήρε το όνομα του από την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, που τελεί η ορθόδοξη Εκκλησία στις 14 Σεπτεμβρίου.
– Τρυγομηνάς,Οκτώβριος, Γότσαγης . Αη Δημήτρης και Πατάλτς
Στα Σούρμενα ονομαζόταν Οκτώβριος, στην Ινέπολη και στα Κοτύωρα Αη Δημήτρης, στην Οινόη Αη Δημήτρης και Πατάλτς, από την εορτή του μεγαλομάρτυρα Αγίου Δημητρίου στις 26 Οκτωβρίου. Ασύνηθες είναι το όνομα Γότσαγης.
Το όνομα του ο μήνας το οφείλει στη γεωργική εργασία του τρύγου των σταφυλιών.
– (Νοέμβριος)Αεργίτες, Αηγιωργίτης , Αγιγιωργίτης και Αγιγιωργίτες , Γότσαγης
Στην Κερασούντα ονομαζόταν Αγιγιωργίτης και Αγιγιωργίτες, στον Όφη, στη Σάντα, στην Τραπεζούντα και στη Χαλδία Αεργίτες και στη Σινώπη Αηγιωργίτης. Οι Κοτυωρίτες τον έλεγαν Γότσαγης.
Ο μήνας έλαβε το όνομα του από τον εορτασμό των εγκαινίων του ναού του Μεγαλομάρτυρα Αγίου Γεωργίου και τη μετακομιδή του λειψάνου του.
– Χριστιανάρτς(Δεκέμβριος) ,Χριστουγεννάρτς , Σαρανταήμερος,Χριστιεννάρης.
Στην Ινέπολη λεγόταν και Σαρανταήμερος (από τη νηστεία των σαράντα ημερών, δηλαδή τη νηστεία των Χριστουγέννων). Στην Κερασούντα και στην Τρίπολη λεγόταν Χριστιεννάρης. Ως Χριστιανάρτς ήταν γνωστός στη Σάντα και στη Χαλδία, ενώ στη Ροδόπολη Χριστουγεννάρτς.
Ο μήνας έλαβε το όνομα του από το κοσμοϊστορικό γεγονός της γέννησης του θεού της αληθινής αγάπης, του Χριστού.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
Χορτοθέρτς, Άγουστον ,Σταυρίτες , Τρυγομηνάς, Αεργίτες, Χριστιανάρτς
– Χορτοθέρτς- χορτοθέρς ,Θερ’νός.
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Χόρτο +θερίζω
Ετυμολογία
α] χόρτο < αρχαία ελληνική χόρτος β]θερίζω < αρχαία ελληνική θερίζω < θέρος < πρωτοελληνική *tʰéros < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *gʷʰéros (ζέστη, ζεστός καιρός) Στην νεοελληνική αποδίδεται: Ιουλιος Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Χορτοθέριν,χορτοκοκυνιν,χορτομαλλιν – Αύγουστον – Άγουστον-Αλωνάρτς Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη , Οι 2 πρώτες λέξεις από την λέξη Αύγουστος Η τρίτη λέξη από την λέξη Άλως που σημαίνει αλώνι. Ετυμολογία
α]Ο Αύγουστον ή Άγουστον οφείλει το όνομά του στον αυτοκράτορα Οκταβιανό ο οποίος τιμήθηκε από την Σύγκλητο με το προσωνύμιο Αύγουστος που σημαίνει σεβαστός.
β] Άλως , ἅλως < ἀλέω(=ἁλώνι) πού παράγεται από την ίδια ρίζα αλ- του αλέω (=άλέθω). Παράγωγα από ίδια ρίζα: Ουσιαστικό άλως θηλυκό αλώνι κύκλος ασπίδας δίσκος Στην νεοελληνική αποδίδεται: Αύγουστος Σύνθετη ή συγγενής λέξη :α ) Αυγουστιάτικος β)ἀλόησις (=ἁλώνισμα), ἀλοητέος, ἀλοητής … – Σταυρίτες ,Σεπτέμβριος, Σταυρενός ,Σταυρίτας Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Σταύρος Ετυμολογία σταυρός < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική σταυρός (ελληνιστική σημασία: σταυρός, αρχαία σημασία: όρθιος πάσσαλος) < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή*steh₂-u-rós < *steh₂- (ἵστημι)
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Σεπτέμβριος Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Σταυράκης, Σταυρωμένος – Τρυγομηνάς ,Οκτώβριος, Γότσαγης . Αη Δημήτρης και Πατάλτς Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Τρυγώ +μην Ετυμολογία Ο τρύγος παράγεται από το αρχαίο ρήμα τρυγάω, τρυγώ, που το χρησιμοποιεί για πρώτη φορά ο Όμηρος. τρυγώ < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική τρυγάω-ή τρυγώ – συλλέγω τα σταφύλια που έχουν ωριμάσει από τα αμπέλια τρυξ, τρυγός που αρχικά σήμαινε το γλεύκος και επίσης την υποστάθμη του … Στην νεοελληνική αποδίδεται: Οκτώβριος
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Τρυγοκάλαθον, τρυγητός. – Αεργίτες, Αηγιωργίτης , Αγιγιωργίτης και Αγιγιωργίτες , Γότσαγης
Ο μήνας έλαβε το όνομα ΄΄ΑΕΡΓΙΤΕΣ ‘ από τον Άγιο Γεώργιο μια και ήταν ο μήνας που οι Πόντιοι γιόρταζαν την μετακομιδή του λειψάνου του. Οι δυο λέξεις που συνθέτουν την λέξη Αεργίτες είναι Άγιε+Γεώργιος που με συναίρεση ενώνονται Α(γι)ε + (Γεω)ργιος = Αε + ργιος = Αεργίτες
1 ) Άγιος : Το πρώτο συνθετικό ΄΄ Άγιος ‘’ αρχαιοελληνικής προέλευσης σημαίνει τον αφοσιωμένο, τον καθιερωμένο στους θεούς και αργότερα και τον ευσεβή, τον αγνό , τον τιμώμενο. Και έχει ρίζα το ρήμα Άζω < Άζομαι < ἁγ-jομαι που στα νέα Ελληνικά σημαίνει Φοβάμαι , σέβομαι, τιμώ/ 2) Γεώργιος : Το δεύτερο συνθετικό της λέξης ΄΄ Γεώργιος ΄΄ είναι επίσης αρχαιοελληνικής προέλευσης συνδέεται με την λέξη γεωργία < που είναι σύνθεση των λέξεων γη + έργο. Στην νεοελληνική αποδίδεται: Νοέμβριος Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Αγιοργίτικος , Αγιόρς (Κοζανίτικα ) – Χριστιανάρτς – Χριστουγεννάρτς , Σαρανταήμερος,Χριστιεννάρης. Γέννηση του Χριστού.
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Χρίω – Χριστιανός. Ετυμολογία χριστός < αρχαία ελληνική χριστός . Λατινικά Cristianς , Χριστός Στην νεοελληνική αποδίδεται: Δεκέμβριος. Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Χριστοπούλλι,Χριστοκούριν,Χριστόλαδον. Κρυπτοχριστιανή. • κρυπτοχριστιανός χριστεπώνυμος χριστιανή χριστιανικά .
