Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Θα μου επιτρέψετε να έχω μια ξεχωριστή ευαισθησία για αυτή την Μικρασιατική πόλη και λιμάνι , μια και εκεί έφθασαν στις 21/10/1922 η γιαγιά μου Ανδρονίκη 52 χρόνων χήρα τότε και ο πατέρας μου Παντελής Στ. Καπλάνογλου 12 χρόνων .
Έφτασαν μαζί με άλλους 8000 συμπατριώτες Ελληνικής καταγωγής , 5-6 άνδρες μεγάλης ηλικίας έχοντας επικεφαλής ένα ιερέα και οι υπόλοιποι παιδιά και γυναίκες, διωγμένοι από τους Τούρκους από την πατρίδα τους την Σπάρτη της Πισιδία και αφού παρέμειναν για λίγες μέρες στα άδεια σπίτια της Αττάλειας 23/10/1922 -5/11/1922 στον άδειο Ελληνικό μαχαλά ( οι Ατταλίωτες μόνιμοι κάτοικοι του είχαν ήδη εκδιωχθεί για την Ελλάδα ,) να ακολουθήσουν τους Ατταλίδες και να επιβιβασθούν σε 3 Ελληνικά επιβατηγά πλοία χωρίς σημαία και συνοδεία Αμερικάνικου αντιτορπιλικού πλοία και να αποπλεύσουν με κατεύθυνση τον Πειραιά. Η αναχώρηση έγινε στις 6/11 τις 4 το απόγευμα. Ήταν το τέλος εποχής για την οικογένεια του πατέρα μου από την γενέθλια γη αιώνων όλων των προγόνων μας από εκείνη την πλευρά.
Η απόφαση να φύγουν Ατταλίδες, Σπαρταλίδες και όλοι οι Έλληνες της Μ. Ασίας δεν έγινε σε εφαρμογή κάποιας συνθήκης ανταλλαγής (Η συνθήκη της Λωζάνης ήρθε 9 μήνες αργότερα στις 24/7/1924 ) αλλά ήταν μια βάρβαρη προγραμματισμένης πραξικοπηματική εκδίωξη από προγονικές εστίες δεκάδων αιώνων των γηγενών κατοίκων της Μ. Ασίας από βάρβαρους εισβολείς.
Την στιγμή που όλοι άρρενες κάτοικοι από 15-80 ετών βρισκόταν σε εξορία στα Αμελέ Ταμπουρού.
ΘΕΣΗ
Η Αττάλεια ήταν μια μεγάλη παραθαλάσσια πόλη χτισμένη στα παράλια της Μεσογείου το 1922 (35000 κατοικούν περίπου ) στη νότια ακτή της Τουρκίας και πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας.
Πολύ μεγάλη σήμερα , η όγδοη μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας σε πληθυσμό με 1.194.204 κατοίκους Ιδρύθηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και περιβάλλεται από πολλούς αξιόλογους αρχαιολογικούς χώρους.
Βρίσκεται στο δυτικό μέρος της Παμφυλίας κοντά στην Λυκία μετά τις αρχαίες πόλεις του Ολύμπου ,της Φασηλίδος και του συγχρόνου Κεμέρ
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ 1922
Η Αττάλεια μέχρι και την εκδίωξη των κατοίκων της διατηρούσε αξιόλογο Ελληνορθόδοξο πληθυσμό , τα στοιχεία δίνουν :
Καζάς (Δημος ) Αττάλειας.
Στην πόλη της Αττάλειας σε 4 καθαρά Ελληνικές γειτονιές και μία μικτή ζούσαν το 1914 στην τότε απογραφή 7123 Έλληνες
Στην Αττάλεια περί το 1920 κατοικούσαν ακόμα 20.000 Τούρκοι καί περίπου 200 Ἀρμένιοι και Εβραίοι. Και περίπου 14.000 χριστιανοί. Κατά την μητρόπολη της Πισιδία
Το 1922 κατά Πάπυρος Larousse Britannica στην Αττάλεια κατοικούσαν
13000 Έλληνες
Κατά τη χειμερινή περίοδο εδώ ζούσε και ὁ Μητροπολίτης Πισιδίας, για ποιμαντικούς αλλά και κλιματολογικούς λόγους
ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ
Υπήρχαν, μεταξύ άλλων, τέσσερις Ελληνικές γειτονιές στην Αττάλεια. στην απογραφή του 1914.
Αναλυτικά στον μαχαλά Cami-i Cedid 1.907
στον μαχαλά Makbule Rum 1.136
στον μαχαλά Baba Doğan .497
στον μαχαλά Rağbetiye 2.993
και στον μικτό Yabancıyan 590 μαζί με 2.233 μουσουλμάνους
Το έτος 1895 μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε 500 περίπου σπίτια τοῦ Ελληνικού οικισμού.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ
Η περιοχή γύρω από την Αττάλεια κατοικείτο από την νεολιθική περίοδο της ιστορίας ίσως και πιο μπροστά ,πολύ πιθανόν στο δυτικό σήμερα της σημερινής Αττάλειας να βρισκόταν η πόλη Όλβια
Η πόλη με το όνομα Αττάλεια πιστεύεται ότι δημιουργήθηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. από τον βασίλεια της Περγάμου Άτταλο τον Β’ που έδωσε το όνομα του:
–Αττάλεια η πόλη του Αττάλου
Είναι η συχνά επαναλαμβανόμενη και πιο γνωστή εκδοχή της ιστορίας της Αττάλειας αναφέρει ότι η πόλη ιδρύθηκε κατά την ελληνιστική περίοδο, περίπου το 150 π.Χ., από τον Άτταλο Β ‘, βασιλιά της Περγάμου.
Η πόλη ονομάστηκε τότε Αττάλια, που αντικατοπτρίζει το όνομα του ιδρυτή της.
Στην αρχαιότητα λέξεις σχετικές με το όνομα της Αττάλεια εμφανίζονται στους Δελφούς και την Αττική
α) Αττάλεια (Attaleia )ήταν επίσης το όνομα ενός φεστιβάλ στους Δελφούς
προς τιμή του Ατταλου
β)– Ἀτταλίς ( Attalis ) ήταν το όνομα μιας παλιάς ελληνικής φυλής στην Αθήνα. Ατταλείς ήταν αρχαία φυλή στην Αττική,
Στην βιβλιογραφία ενώ γίνεται αναφορά σε αυτές τις λέξεις για την ύπαρξη τους, κάνεις δεν τις συνδέει με την ονομασία της πόλης
γ)– Ἀτταλίς α Ελληνικό ανδρικό όνομα και Ἀτταλίς γυναικείο όνομα
— Ατταλίς, Adalia, Adaly, Antalya
Με την πάροδο του χρόνου αυτή η λέξη παραμορφώθηκε έγινε Ατταλίς, Adalia, Adalya, και υπάρχει τώρα ως Antalya
–Kaleiçi.(Καλέ Ιτσί )
Η παλιά πόλη της Αττάλειας η Τούρκοι την έλεγαν Kaleiçi. Το τουρκικό αυτό όνομα σημαίνει «μέσα στο κάστρο» και δικαίως, αφού η παλιά πόλη περιβάλλεται από τείχη, των οποίων η παλαιότερη φάση χρονολογείται στην Ύστερη Ελληνιστική-Πρώιμη Ρωμαϊκή περίοδο. Παλιά Πόλη, βρίσκεται στη δυτική θάλασσα, που εκτείνεται βόρεια και ανατολικά, παράλληλα με τον κεντρικό δρόμο και αυτό το δρόμο είναι επίσης περιορισμένη από τείχη που σώζονται και μέρος σήμερα
Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Αττάλεια όπως είπαμε ιδρύθηκε από τον Άτταλο Β’, βασιλιά της Περγάμου τον 2ο αιώνα π.Χ.,
Κατά τη βυζαντινή περίοδο η Αττάλεια ήταν η σημαντικότερη πόλη του ναυτικού θέματος Κιβυρραιωτών ή Καραβησιάνων και πιθανότατα πατρίδα του ιστορικού Μιχαήλ Ατταλειάτη. Η πόλη κατακτήθηκε από τους Σελτζούκους το 1207 και τον 14ο αιώνα έγινε η έδρα των μπέηδων του Τεκέ. Το 1361 την κατέλαβε ο βασιλιάς Πέτρος Α’ της Κύπρου της δυναστείας των Λουζινιάν, αλλά το 1373 ο γιος του, Πέτρος Β’ της Κύπρου, αναγκάστηκε να την εγκαταλείψει.
Το 1423 οι Οθωμανοί κατέκτησαν το μπεϊλίκι του Τεκέ, διατηρώντας όμως την ονομασία για την επαρχία (σαντζάκι) της Αττάλειας. Με τη συνθήκη των Σεβρών η Αττάλεια βρέθηκε υπό την προσωρινή κατοχή της Ιταλίας. Το 1919.
1 Ιουνίου 1921 : Οι Ιταλοί αρχίζουν να εκκενώνουν την Αττάλεια.
Και οι Τούρκοι ξαναμπήκαν στην Αττάλεια
Ο χριστιανικός πληθυσμός εκδιώχθηκε τέλος Σεπτέμβρη 1922 πριν από οποιαδήποτε συμφωνία ανταλλαγής.
Με τη συνθήκη της Λωζάνης η πόλη περιήλθε επισήμως ξανά σε Τουρκική κυριαρχία
Επειδή για την ιστορία της Αττάλεια και της γύρω περιοχής θα δώσουμε λεπτομέρειες στην επόμενη δημοσίευση αναφέρουμε την χρονολογία και τους τίτλους των διαφόρων χρονολογικών περιόδων
Νεολιθική Περίοδο,
• 700 – 546 π.Χ .: Λυδική περίοδος
• 546 – 336 π.Χ . : Περσική περίοδος
• 336 – 301 π.Χ . : Ελληνιστική περίοδος
• 301 – 188 π.Χ .: Κρατική διοίκηση του Πλειστάρχου του Σελευκιδικού Βασιλείου
• 150 π.Χ., από τον Άτταλο Β ‘, βασιλιά της Περγάμου. Ίδρυση της πόλης της Αττάλειας στην θέση πιθανόν της Όλβιας
• 188π.Χ – 65 π.Χ .: Πειρατική περίοδος της Παμφυλίας
• 65 π.Χ. – 395 μ.Χ . : Ρωμαϊκή περίοδος
• 395 μ.Χ .: Έναρξη της βυζαντινής κυριαρχίας.
• 655 μ.Χ . : Μάχη του Zat-el Şenari μεταξύ των βυζαντινών και ισλαμικών δυνάμεων ναυτικών μπροστά από την Αττάλεια.
• 1085 μ.Χ . : Ο Σουλεϊμάν Σάχ παίρνει την Αττάλεια.
• 1103 μ.Χ . : Ο Βυζαντινός στρατός ανακαταλαμβάνει την Αττάλεια από τους Ανατολικούς Σελτζούκους.
• 1206 μ.Χ .: Οι Ανατολικοί Σελτζούκοι επανακαταλαμβάνουν την πόλη από τους Βυζάντινους.
• 1207 μ.Χ . : Ολόκληρη η πόλη της Αττάλειας πέρασε στους Σελτζούκους.
• 1221 μ.Χ .: Η κατάληψη της Καλανοράσα από τον Κέκκουμπαντ στα ανατολικά του κόλπου της Αττάλειας.
• 1308 μ.Χ .: Ίδρυση του Πριγκιπάτου της Teke στην Αττάλεια.
• 1361 μ.Χ . : Σύνδεση της Αττάλειας με το Βασίλειο της Κύπρου.
• 1373 μ.Χ .: Ο Μεχμέτ Μπέη ανακαταλαμβάνει την Αττάλεια.
• 1426 μ.Χ .: Η Περιφέρεια της Αττάλειας συνδέθηκε πλήρως με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
• 1510 μ.Χ .: Ο Χασάν Χαλίφα και οι άντρες του επιτίθενται και λεηλατούν την υποζώνη της Κιλάζιλα της Αττάλειας.
• 1808 μ.Χ .: Ο Καντί Πασά εξεγέρθηκε στην Αττάλεια και η καταστολή του.
1821μ.Χ. Με το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821 πολλοί Κρητικοί και Πελοποννήσιοι έρχονται στην Ελλάδα
1895 μ.Χ. Φωτιά καταστρέφει την Ελληνική γειτονιά
Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Η Χριστιανική κοινότητα της Αττάλειας ανήκε στην Μητρόπολη Πισιδία που είχε έδρα την Σπάρτη Πισιδία
Όμως από ότι είναι γνωστό στις αρχές του 20ου αιώνα έγινε η χειμερινή έδρα της Μητρόπολης Πισιδία όπου διέμενε μια και η θερμοκρασίες στην Σπάρτη που βρίσκεται σε υψόμετρο 1050 μέτρων κατέβαιναν σε πολικά επίπεδα ο Μητροπολίτης Στο παρελθόν υπήρχε Μητρόπολη Αττάλειας και επίσης μια περίοδο ανήκε στην Μητρόπολη Πέργης για την οποία θα αναφερθούμε στην επόμενη δημοσίευση για την Αττάλεια όπου θα κάνουμε μια ευρύτερη αναφορά στην ιστορία της.
Το Χριστιανική πίστη ήταν έντονη και ανάγκη για ύπαρξη λατρευτικών χώρων μεγάλη έτσι υπήρχαν αρκετές εκκλησίες και παρεκκλήσια μεταξύ των οποίων
Σε τακτική βάση στην Αττάλεια λειτουργούσαν 2 εκκλησίες ο Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Παντελεήμονα και ο Ενοριακός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου (Παναγίας )
– Ο Άγιος Παντελεήμων
Ο Ἅγιος Παντελεήμων, ήταν Μητροπολιτικός Ναός, βρισκόταν έξω από το φρούριο .
Κτίσθηκε με δωρεά Δανιήλογλου,( Χατζη-Στράτ Ἀγᾶ,) (1862-1866,) στην αυλή του Νοσοκομείου.. Ο ναός αυτός αποτελούσε το κέντρο τής κοινοτικής ζωής και δραστηριότητας των Ελλήνων τής Αττάλειας από τον 17ο αιώνα έως την ημέρα που οι Ρωμιοί εκδιώχθηκαν από τους εισβολείς το 1922
Την ημέρα της 27η Ιουλίου γινόταν πανηγύρι με όλους τους Ιερείς και την ευθύνη της διοργάνωσης είχε η συντεχνία των κεραμουργών.
Εκεί ήταν επίσης η χειμερινή κατοικία τού Μητροπολίτη Πισιδία , το αρχοντικό του Δανιήλογλου ,το σχολείο , και ο Οίκος του Έθνους όπου έμειναν και σιτιζόταν φτωχοί
– Εισόδια Θεοτόκου (Παναγιά)
Τα Εισόδια της Θεοτόκου, (Παναγία) ήταν ναός που. Λειτουργούσε τακτικά ως ενοριακός ναός. μέχρι το 1922 και την αναχώρηση των Ρωμιών .Χαρακτηριστικό του ,το ψηλό κωδωνοστάσιο
**Ακόμη υπήρχαν σε εκείνο το διάστημα και άλλες εκκλησίες αλλά και παλιότερα άλλες που είτε καταστράφηκαν από την πυρκαγιά του 1895 ή μετατράπηκαν σε τζαμιά
– Άγιος Νικόλαος.
Βρισκόταν ανάμεσα οπό τις συνοικίες των Ρωμιών, μέσα στο κάστρο.
Εκεί από παλαιά είχε τοποθετηθεί ἡ θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του Κύκκου «Τζίκο-Παναγιά, πού είναι αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας της Μονής Κύκκου Κύπρου. Ὁ ναός γιόρταζε στις 6 Δεκεμβρίου τη μνήμην τού Ἁγ. Νικολάου Αρχιεπισκόπου Μύρων τού Θαυματουργού και την Κυριακή των Μυροφόρων την θαυματουργή εικόνα «Τζίκο Παναγιά», εξ αιτίας θαύματος.
Τον ναόν του Ἁγ. Νικολάου, στην Αττάλεια μετά την αποχώρηση των Ελλήνων οι Τούρκοι τον κατεδάφισαν για να κάνουν πλατεία.
– Ἅγιος Ἀλύπιος, ὁ Στυλίτης.
Ο ναός ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Αλύπιο τον Στυλίτη
Ο Άγιος Αλύπιος ήταν από την Αδριανούπολη τής Παφλαγονίας και έζησε τον 6ο αιώνα μ.Χ.
Είχε μεγάλη περιουσία, την οποία δαπάνησε στοάς φτωχούς και πάσχοντες τής περιοχής του.
Ο Αλύπιος, αφού έμεινε πάμφτωχος, αποσύρθηκε στην έρημο, όπου έκανε ασκητική ζωή. Πληροφορίες αναφέρουν ότι έμεινε πάνω σ’ ένα στύλο 50) χρόνια για λόγους άσκησης και κάτω από διάφορες καιρικές συνθήκες.
Έτσι έλαβε και την επωνυμία Κιονίτης, διότι έζησε με προσευχή και νηστεία πάνω σε ένα στύλο (κίονα).
Τον ναό έχτισε η οικογένεια του Εφραίμ Δανιήλογλου (γνωστού ως Χατζη-Εβρέν Αγάς), εντός του Κάστρου.
Στον ναόν αυτόν υπήρχε και η θαυματουργή εικόνα του Αγ. Αποστόλου Φιλίππου, γιαυτό κάποιοι νόμιζαν ότι ο ναός ήταν του Ἁγ. Φιλίππου.
– Άγιος Γεώργιος.
Ο ναός τού Αγίου Γεωργίου είχε κτισθεί μέσα στο κάστρο σε μικρή απόσταση από τον Αγ. Νικόλαο, ήταν κυρίως προσκυνηματικός ναός, χάρις στην θαυματουργή εικόνα του Τροπαιοφόρου Αγίου. εκτός οπό την μέρα τῆς μνήμης του Αγίου, 23 Απριλίου, γιόρταζε και στις 3 Νοεμβρίου την ανακομιδή και κατάθεση των Ιερών Λειψάνων τοῦ Ἁγ. Γεωργίου.
Τά τελευταία χρόνια στον ναό του αγίου Γεωργίου, πού έχει πλήρως ανακαινισθεί, φιλοξενείται το Κέντρο Μεσογειακών Μελετών, κτήμα της βαθύπλουτης οικογένειας των Κότς
– Άγιος Λεόντιος.
Ο Άγιος Λεόντιος έζησε και μαρτύρησε στην Πέργη της Παμφυλίας που βρισκόταν λίγο πιο πάνω από την Αττάλεια ανήκε στους Οι Άγιοι εννέα μάρτυρες, Λέοντιος, Άττος, Αλέξανδρος, Κινδέας, Μνησίθεος, Κυριακός, Μηναίος, Κατούνος και Ευκλής, έζησαν την εποχή του αυτοκράτορα Διοκλητιανου και του ηγεμόνα Φλαβιανού, στην Πέργη της Παμφυλίας. Όλοι στο επάγγελμα ήταν γεωργοί, εκτός από τον Μηναίο που ήταν μαραγκός. Ο χριστιανισμός ήταν μέσα τους από πολλή μικρή ηλικία. και κρατήθηκε έτσι και αφού μεγάλωσαν.
Τα λείψανα του βρισκόταν μέσα στην εκκλησία που ήταν αφιερωμένη σε αυτόν και εκκλησία αυτή κάηκε στην μεγάλη πυρκαγιά του 1895 διασώθηκαν μόνο τα λείψανα και οι κάτοικοι της πόλης στο ισόγειο του Παρθεναγωγείου της Αττάλειας διαμόρφωσαν Παρεκκλήσιον του Αγίου Λεοντίου, μέσα στον οποίο μέχρι τον διωγμό φυλάσσονταν τα ιερά Λείψανα του Αγίου.
Ο Άγιος Λεόντιος είχε μαρτυρήσει στην Πέργη επί Διοκλητιανοῦ, μαζί με τους άλλους 8 Μάρτυρες, των οποίων η μνήμην εορτάζεται την 1ην Αυγούστου.
– Άγιος Δημήτριος
Η εκκλησία τού Αγίου Δημητρίου κάηκε στην πυρκαγιά του 1895
–Αγία Ειρήνη
Ήταν ο αρχαιότερος ναός της Αττάλειας ήταν ὁ της αγίας Ειρήνης, του 5ου ΄ αιώνα, σ οποίος μετά την τουρκική κατοχή μετατράπηκε σε τζαμί. Κάηκε το έτος 1895.
– Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος
Η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, με 6 τρούλους, ο οποίος μετατράπηκε σε τέμενος. τώρα είναι μουσείο.
– Ἅη-Γιώργης Κουλεσή =Πύργος του αγίου Γεωργίου ?.
Ο Πύργος Hıdırlık (Τουρκικά: Hıdırlık Kulesi) είναι ένας πύργος ορόσημο από καστανόξανθο λίθο στην Αττάλεια της Τουρκίας, όπου η παλιά πόλη της Αττάλειας ( Kaleiçi) συναντά το πάρκο Καρααλίογλου . Πιστεύεται ότι είναι δημιούργημά των Ρωμαίων του δεύτερο αιώνα μ.Χ. Ο πύργος βρίσκεται στα νότια
Η κατασκευή έχει ύψος 14 μέτρων αποτελείται από έναν κυκλικό πύργο που υψώνεται πάνω σε ένα τετράγωνο βάθρο.
Λέγεται ότι και ο κυλινδρικός πύργος με την τετράγωνη βάση, κοντά στη θάλασσα, πού λέγεται Χίδιρλικ ιερός τόπος), είχε χρησιμοποιηθεί ως εκκλησία.
Στους τοίχους του διατηρούνται νωπογραφίες από τη μεταβυζαντινή εποχή. Γιόρταζε την 23ην Απριλίου. Τον ονόμαζαν Γιώργης Κουλεσή (=Πύργος του αγίου Γεωργίου). Τ όν γιόρταζαν και οι Τούρκοι, οἱ οποίοι τον ονόμαζαν Χηδήρ-Ἐλλές.
** Εκτός αυτών υπήρχαν και άλλοι ναοί και παρεκκλήσια, τα οποία είτε μεταβλήθηκαν σε τζαμιά είτε καταστράφηκαν.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Από της αρχές του 19ου (1830 ) έως και το 1880 στην Αττάλεια και σε πολλές άλλες πόλεις της Μ. Ασίας λόγω ελλείψεως δασκάλων η παιδεία στα Ελληνοπούλα δινόταν με την Αλληλοδιδακτική μέθοδο . Ο δάσκαλος διάλεγε ανάμεσα στους μαθητές του τους καλλιτερους και αυτοί δίδασκαν στις μικρότερες τάξεις
Μετά από την περίοδο αυτή τα «αλληλοδιδακτικά» σχολεία θα αντικατασταθούν από τα λεγόμενα «συνδιδακτικά» (κάθε τάξη και ο δάσκαλός της).
Αυτό συνέβαινε σε πόλεις και κωμοπόλεις με πρωτοβουλία της Μητροπόλεως Πισιδίαςμ και φυσικά συνέβαινε στην Αττάλεια όπου το Ελληνορθόδοξο στοιχείο ήταν ισχυρό .
Τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα στην Αττάλεια οργανώνονται με το γερμανικό πρότυπο της λεγόμενης «Αστικής Σχολής».
Κάτω από την ίδια στέγη υπήρχαν Δημοτικό σχολείο 4-5 τάξεων, ημιγυμνάσιο ή Σχολαρχείο ή Ελληνικό Σχολείο 2 τάξεων, Γυμνάσιο 2-3 τάξεων. Στην πλήρη ανάπτυξήη η Σχολή είχε 10 τάξεις.
Στην Ἀττάλεια τά Σχολεία πού λειτουργούσαν μέχρι το 1922 ήταν τα εξής :
– Η οχτωτάξια αστική Σχολή για τα αγόρια.
– Το επτατάξιο Παρθεναγωγείο για τα κορίτσια.
– Η αστική Σχολή (ημιγυμνάσιο).
– Το Μονοτάξιο Σχολείο.
– Και το μικτό Νηπιαγωγείο με δύο τάξεις.
Για τους ενήλικες λειτουργούσε και νυκτερινή σχολή.
Οι σχολές διευθυνόταν κυρίως από τον αρχαιότερο καθηγητή, όμως το δημοτικό είχε την αυτονομία του και το διευθυντή του.
Σ᾽αυτή την περίπτωση το σχολείο είχε τον τίτλο «Αρρεναγωγείο», αφού τουλάχιστον στις 5 πρώτες τάξεις φοιτούσαν μόνον αγόρια. Βέβαια τό αρρεναγωγείο προϋπέθετε και σχολείο θηλέων. Αυτό ήταν το «Παρθεναγωγείο» που περιοριζόταν στο επίπεδο των 4-5 τάξεων. Μετά τα κορίτσια ( όσα είχαν τα προσόντα) πήγαιναν στο αρρεναγωγείο.
Η Κοινότητα και η Εκκλησία στήριζαν τα σχολεία οικονομικά, αλλά όλη η οργάνωση της διοίκησης των σχολείων στο επίπεδο της εξεύρεσης των πόρων, των βιβλίων, των τετραδίων, των αναλωσίμων, όμως κυρίως της εξεύρεσης και αμοιβής των δασκάλων, ανήκε στο όργανο με όνομα «Σχολική Εφορία» που συγκροτείτο από επιφανείς Έλληνες οι οποίοι είχαν κύρος αλλά και οικονομική δυνατότητα, τους λεγόμενους Σχολικούς Εφόρους. Αυτοί έπρεπε να βρουν τρόπους για τη συγκέντρωση χρημάτων (έρανοι, απονομές τίτλων και διακρίσεων, εκθέσεις χειροτεχνημάτων, ευεργεσίες). Η εξεύρεση των δασκάλων δεν ήταν εύκολη υπόθεση.
ΔΙΩΞΕΙΣ – Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Από το 1913 οι Έλληνες που ήταν εγκαταστημένοι στην Αττάλεια υπέστησαν κάθε είδους διωγμούς ,εξορίες, οικονομικός πόλεμος άθλιες συμπεριφορές .
Με την λήξη του Α’ παγκοσμίου πολέμου στην τριμερή συμφωνία του 1917 για τη μεταπολεμική διαίρεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεταξύ Ιταλίας, Γαλλίας και Ηνωμένου Βασιλείου, η Ιταλία διεκδίκησε την Αττάλεια και την ενδοχώρα της.
Έτσι στις 28 Μαρτίου 1919 σύμφωνα με την ανακωχή του Μούδρου, και στην συνέχεια με τη συνθήκη των Σεβρών(28 /8/1920 η Αττάλεια βρέθηκε υπό την προσωρινή κατοχή της Ιταλίας.
Στις 31 Μαΐου 1921 : Τα ιταλικά στρατεύματα αποφάσισαν να αποσυρθούν από την Αττάλεια. Και αμέσως μετά στις 1 Ιουνίου 1921 οι Ιταλοί αρχίζουν να εκκενώνουν την Αττάλεια , η οποία περνά στα χέρια των Τούρκων
Μέχρι που φθάσαμε στα τέλη του Σεπτέμβρη του 1922 και πριν από την υπογραφή της ανταλλαγής των πληθυσμών εξανάγκασαν όλους τους κατοίκους ανεξάρτητα από ηλικία ,φύλλο ,η κατάσταση υγείας να επιβιβαστούν στα πλοία και και χωρίς να πάρουν οποιοδήποτε περιουσιακά στοιχειό να φύγουν για την Ελλάδα ήταν στο τέλος του Σεπτέμβρη του 1922
Η ΑΦΙΞΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΗΣ ΑΤΤΑΛΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
Οι Ατταλιώτες που έφθασαν στην Αθηνά εγκαταστάθηκαν. πίσω από το λόφο του Φιλοπάππου στα Πετράλωνα,στο παλιό λατομείο ήταν 800 οικογένειες προσφύγων. γι’αυτό ο συνοικισμός έγινε γνωστός και ως Ατταλιώτικα μαζί τους ήταν και λίγες οικογένειες από την Αλάια
Ακόμη υπάρχουν στην Β. Ελλάδα Περιοχές Πέλλας ,Ημαθίας ,Σέρρες ,Ηράκλειο Κρήτης, Θεσσαλονίκης κ.α
Η ΑΤΤΑΛΕΙΑ ΣΗΜΕΡΑ
Η τουριστική ανάπτυξη της σύγχρονης Αττάλειας άρχισε από τη δεκαετία του 1970 και οδήγησε σε δεκαπλασιασμό του πληθυσμού της (από 100.000 τη δεκαετία του ’70 σε ένα εκατομμύριο σύμφωνα με την απογραφή του 2012). Στη σημερινή ακτογραμμή δεσπόζουν μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες ενώ στην ευρύτερη περιοχή έχει εγκατασταθεί σημαντικός αριθμός ξένων πολιτών (κυρίως Γερμανών, Σκανδιναβών και Ρώσων
Σύμφωνα με απολογισμό του 2018 είναι η όγδοη μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας σε πληθυσμό με 1.194.204 κατοίκους,
