Γράφει η Μάρθα Στ. Καπλάνογλου Τεχνολόγος Γεωπόνος:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η κουμαριά ( Arbutus unedo L. , 1753 ), η οποία καλείται, επίσης albatro ή arbuto , είναι ένα οπωροφόρο δέντρο που ανήκει στην οικογένεια των Ericaceae κ . .
Τα φρούτα ονομάζονται φράουλες ή μερικές φορές άλμπατρος.
Η Κουμαριά είναι θάμνος, αρκετά διαδεδομένος σε όλες τις χώρες της Μεσογείου.
Λόγω της ομορφιάς της, όμως, έχει μεταφερθεί σε όλο, σχεδόν, τον κόσμο.
Θεωρείται ένα από τα ωραιότερα φυτά της ελληνικής γης και τη συναντάμε σε ξηρές και πετρώδεις πλαγιές, κυρίως στο Άγιο Όρος και στη νότια Μακεδονία.
Παίζει σημαντικό ρόλο, από οικολογική άποψη. Oι Κουμαριές, ως φυτά κυρίως των παραμεσόγειων περιοχών, είναι πλήρως προσαρμοσμένα στις συνηθισμένες για τις μεσογειακές συνθήκες δασικές πυρκαγιές.
Αμέσως μετά τις φωτιές αναβλαστάνουν.
Ακόμη, βοηθούν στη διατήρηση της ποικιλομορφίας της πανίδας, εμποδίζουν τη διάβρωση των εδαφών, μεγαλώνουν σε φτωχά εδάφη, αξιοποιώντας τα και μπορούν να απορροφήσουν, από μολυσμένα εδάφη, το αρσενικό, με την φύτευση τους
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Κουμαριά ήταν γνωστή από την αρχαιότητα για τις θαυματουργές ιδιότητές της. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η θεά Άρτεμις κρατούσε μακριά τις κακές νεράιδες και θεράπευε τα άρρωστα παιδιά, με το ραβδί της, από Κουμαριά. Ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης τη χρησιμοποιούσαν για τις αιμοστατικές της ιδιότητες. Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε τα κούμαρα για την αντιμετώπιση της θρομβοφλεβίτιδας. Από έρευνες που έγιναν, απομονώθηκαν από τα κούμαρα οι πρώτες κουμαρίνες, τα σημερινά αντιπηκτικά που δίνονται σε θρομβώσεις!
ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Η συστηματική βοτανική ταξινόμηση έχει ως εξής:
Κλάση….………Magnoliopsida
Τάξη………….. Ericales
Οικογένεια …… Ericaceae
Είδος…..…… Arbutus Unedo
Άλλα ονόματα Κουμαριά, Αγριοκουμαριά, Ελαφοκουμαριά Μαυροκουμαριά, Γλυστροκουμαριά, Λαγομηλιά, Κόμαρος ,Φράουλoδενδρο , , Κουμάρια, Κουμάρα, Pacific Madrone, Madrona
ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ
–Φυτό Μοιάζει με ένα μικρό δέντρο , το οποίο μπορεί να φτάσει όμως σε ύψος 10 μέτρων. Είναι ένα πλατύφυλλο και αείφυλλο φυτό .
–Φύλλα
Τα φύλλα έχουν λογχοειδές οβάλ σχήμα, με πλάτος 2-4 εκατοστά και μήκος 10-12 εκατοστά, και έχουν οδοντωτό άκρο. Φέρονται σε αντίθετη διάταξη και έχουν ελαφρά γυαλιστερή όψη.
Ο μίσχος τους είναι κοντός
–Άνθη
Τα άνθη είναι συγκεντρωμένα σε ομάδες των 15-20 και είναι κρεμαστά,έχουν κρεμ- κίτρινα λουλούδια, σε σχήμα καμπάνας
Οι ανθήρες έχουν βαθύ σκούρο κόκκινο χρώμα, με δύο κίτρινα κέρατα.
Τα άνθη σχηματίζουν τσαμπί ακραίο ,είναι πλούσια σε νέκταρ και γι ‘αυτό το λόγο είναι ιδιαίτερα αγαπητά από τις μέλισσες, εάν το κλίμα δεν έχει ήδη γίνει πολύ κρύο. Ανθίζουν τον Οκτώβριο-Νοέμβριο.
Η κουμάρια , ανθίζει το χειμώνα, αποδίδει καρπούς, μόνο σε περιοχές με ήπιο κλίμα όπου οι μέλισσες μπορούν να επικονιάσουν τα άνθη .
–Καρπός Ο καρπός είναι ένα σφαιρικό μούρο περίπου 2 εκατοστών, σαρκώδες και κόκκινο, όταν είναι ώριμο, καλυμμένο με αρκετά άκαμπτα εξογκώματα πάχους μερικών χιλιοστών. Τα φρούτα ωριμάζουν τον Οκτώβριο-Δεκέμβριο, έχοντας στυφή γεύση, με μικρούς σκληρούς σπόρους.
Η ωρίμανση γίνεται, μετά από περίπου 12 μήνες, το φθινόπωρο, την ίδια εποχή με την επόμενη άνθηση.
Η σάρκα του καρπού έχει κεχριμπαρί χρώμα και έχει γλυκιά γεύση. Το όνομα unedo προέρχεται από τον Πλίνιο, ο οποίος φέρεται να είχε πει “ unum tantum edo”, ότι δηλαδή, είχε φάει μόνο ένα. Βέβαια, δεν είναι γνωστό, αν εννοούσε ότι είχε φάει μόνο ένα, γιατί ήταν πολύ νόστιμο ή γιατί δεν ήταν τόσο ενδιαφέρουσα η γεύση του, ώστε να φάει και δεύτερο.
– Κορμός
Έχει κορμό κοντόχονδρο, με κυλινδρικά, κοκκινωπά και χνουδωτά κλαριά,,που, στο άκρο τους, γέρνουν προς το έδαφος Τα κλαδιά έχουν πολλές διακλαδώσεις. Η κουμάρια έχει ένα πολύ δυνατό και βαρύ ξύλο.
–Ρίζα
Έχει έρπουσα ρίζα .
ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ
– Έδαφος
Αναπτύσσεται σε όξινα εδάφη, αλλά ακόμη και σε βραχώδη εδάφη. Αν και φυτεύεται σε, σχεδόν, κάθε εδαφικό τύπο με pH έως 7, αναπτύσσεται καλύτερα σε, μετρίως, όξινης αντίδρασης εδάφη, καθώς και σε θέσεις, όπου δεν επικρατούν ισχυροί χειμωνιάτικοι παγωμένοι άνεμοι. Μπορεί να ανεχτεί και τα αλατούχα εδάφη, απαιτεί, όμως,πάντα καλή αποστράγγιση.
-Κλίμα
Η κουμάρια είναι ένας θάμνος ανθεκτικός στην ξηρασία και ανέχεται ελαφρώς το κρύο, έως περίπου -10 / -15 ° C, Κάποιες ποικιλίες ανέχονται πιο κρύους χειμώνες.
–Ηλιοφάνεια
Θέλει πλήρη έκθεση στον ήλιο, αναπτύσσεται καλά και στην ημισκιά, ενώ στις παραμεσόγειες χώρες, με τις πολλές ημέρες ηλιοφάνειας, μπορεί να φυτευτεί ακόμα και σε σκιερές θέσεις, με ικανοποιητικά αποτελέσματα.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Η κουμάρια είναι αρκετά εύκολο να καλλιεργηθεί και είναι προσαρμόσιμη σε πολλά κλίματα. Μόλις το φυτό ενηλικιωθεί , είναι αρκετά ανθεκτικό στην ξηρασία, ανθεκτικό στον παγετό, ανθεκτικό στη σκιά και σε αλατούχα εδάφη
– Πολλαπλασιασμός .
Ο πολλαπλασιασμός της κουμαριάς μπορεί να γίνει με τρεις τρόπους: με σπόρο, μόσχευμα ή παράχωμα.
Οι δύο πρώτοι τρόποι έχουν χαμηλό ποσοστό επιτυχίας, ενώ ο τρίτος δίνει καλά αποτελέσματα, αν και διαρκεί πολύ περισσότερο έως και 2 χρόνια. – Σπόρος
Για πολλαπλασιασμό, με σπόρο πρέπει να υποβληθεί σε περίοδο ψυχρής στρωματοποίησης ενός μήνα , και στη συνέχεια να εμποτιστεί, για 5 έως 6 ημέρες ,σε ζεστό νερό, για να βελτιωθεί η επιτυχία της βλάστησης. Τα σπορόφυτα είναι επιρρεπή σε υγρασία και πρέπει να φροντίζονται τον πρώτο χρόνο. Το ποσοστό βλάστησης είναι χαμηλό, σπάνια πάνω από 20%
.– Με μοσχεύματα
Έχει ένα καλό ποσοστό επιτυχίας, ενώ η κοπή γίνεται με ώριμο ξύλο μήκους 15-20 cm κατά προτίμηση με ‘’ τακούνι ‘’, το Νοέμβριο έως Δεκέμβριο. Ωστόσο, το ποσοστό επιτυχίας δεν είναι πολύ υψηλό
– Επικονίαση
Η επικονίαση της κουμαριάς γίνεται με μέλισσες. Η κουμαριά, μάλιστα, είναι εξαίσια τροφή για αυτές και σημαντικό άγριο μελισσοκομικό φυτό.
–Κλάδεμα
Χρειάζονται περιορισμένα κλαδέματα για την διατήρηση του σχήματος των δένδρων ή θάμνων
-Ασθένειες
Μπορεί να είναι ευαίσθητο στις αφίδες, την κηλίδα των φύλλων της κουμαριάς Arbutus μπορεί να προσβληθεί απο θρίπες και μυκητολογικές ασθένειες όπως ανθράκωση , φυτοφθόρα , σήψη ρίζας και σκουριά
—-Συγκομιδή
Οι καρποί του φυτού απαιτούν 12 μήνες, για να ωριμάσουν. Τα κούμαρα είναι γλυκά και έτοιμα για να φαγωθούν το Φθινόπωρο, όταν έχουν πάρει έντονο κοκκινωπό χρώμα και το φυτό έχει ξεκινήσει να ανθίζει, για να παράξει καρπούς την επόμενη χρονιά. Η παραγωγή φρούτων δεν είναι πολύ υψηλή και ποικίλλει, ανάλογα με τον καιρό και αυτό μπορεί να είναι ένας λόγος για τον οποίο ο φυτό δεν καλλιεργείται πολύ. Η μέση απόδοση σε μια διετή μελέτη είναι περίπου 5 κιλά, ανά στρέμμα.
ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ
Τα φύλλα της Κουμαριάς περιέχουν κουμαρίνη, τανίνη (μια πικρή ουσία) και φαινολικές γλυκοσίδες.
Ο φλοιός της περιέχει δεψικές ύλες (36,4%) και αρβουτίνη (αντισηπτική ουσία που λαμβάνεται με το βράσιμο των καρπών). Οι καρποί της είναι πλούσιοι σε υδατάνθρκες, πηκτίνες και οργανικά οξέα, έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα (40%) και αντιοξειδωτικές βιταμίνες όπως βιταμίνη C , βήτα-καροτένιο , νιασίνη , τοκοφερόλες και οργανικά οξέα που είναι πρόδρομοι των ωμέγα-3 και ωμέγα-6 λιπαρών οξέων (σχεδόν 9%)
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
-Τα φύλλα
Τα νωπά φύλλα συγκομίζονται όλο τον χρόνο και είναι στυπτικά, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τους βλαστούς, που είναι επίσης διουρητικοί και στυπτικοί.
Συνιστώνται κατά της αιμοπτύσεως, της αιματουρίας και της αιμορραγίας της μήτρας.
Ακόμη χρησιμοποιούνται κατά της διάρροιας, της ενούρησης, της δυσουρίας, της κυστίτιδας, της ουρηθρίτιδας, της δυσεντερίας, ενώ χρησιμοποιούνται και στις φλεγμονές του εντέρου, των νεφρών και της ουροδόχου κύστης. δερματολογικά προβλήματα, καρδιοαγγειακές εφαρμογές, νεφρικές παθήσεις, υπέρταση, καρδιακές παθήσεις, διαβήτης κ.α
Για την χρήση τους χρησιμοποιούνται σαν τσάι,,σαν σκόνη και ως εκχύλισμα.
– Ο καρπός
Ο καρπός της κουμαριάς θεωρείται διουρητικό, αλλά χρησιμοποιείται και ως στυπτικό κατά της διάρροιας. Ακόμη, είναι λιθοτριπτικό και κατά του κατάρρου .
Τα ώριμα κούμαρα συνιστώνται σε δυσκοιλιότητα και αεροφαγία.
Το κούμαρο είναι τονωτικό για τους εξασθενισμένους οργανισμούς στους οποίους χορηγείται μαζί με κρασί, κανέλα και ζάχαρη.
Βοηθά στις φλεγμονές, ενώ οι γαργάρες βοηθούν στον πονόλαιμο. Η ρίζα της χρησιμοποιούνταν για την αρτηριοσκλήρυνση, την κακή κυκλοφορία του αίματος και την υψηλή αρτηριακή πίεση.
– Το μέλι
Το μέλι της κουμαριάς είναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία και βιταμίνες, συντελεί στη ρύθμιση της χοληστερίνης, περιέχει φυσικές αντιβιοτικές ουσίες και είναι διουρητικό.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
H περιορισμένη βρώση των κούμαρων φαίνεται να είναι ασφαλής, όταν χρησιμοποιείται βραχυπρόθεσμα.
Η υπερδοσολογία του φυτού είναι τοξική, λόγω της περιεκτικότητάς της σε κουμαρίνη (νεφροτοξική, ηπατοτοξική).
Ωστόσο, η μακροχρόνια χρήση μπορεί να οδηγήσει σε δηλητηρίαση.
Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης περιλαμβάνουν πόνο στα αυτιά, έμετο, σύγχυση, σπασμούς και κατάρρευση.
Ακόμη, μπορεί να προκαλέσει βλάβη στο ήπαρ, απώλεια βάρους, αδυναμία, απώλεια χρώματος μαλλιών, αιματηρά ούρα, δυσκολία στην ούρηση και επώδυνη ούρηση Δεν πρέπει να τρώμε περισσότερα από 3 με 4, γιατί αν φάμε πολλά, βαραίνουν το στομάχι.
Τα κούμαρα πρέπει να τρώγονται τη στιγμή που είναι απολύτως ώριμα.
Αν τα καταναλώσουμε όταν έχουν υπερωριμάσει ξινίζουν. Αν τα κούμαρα καταναλωθούν ανώριμα, έχουν έντονη στυφή γεύση και σε μεγάλη ποσότητα μπορεί να προκαλέσουν εμετό.
Τα υπερβολικά ώριμα κούμαρα που μένουν πάνω στο δέντρο, υπόκεινται σε αλκοολική ζύμωση και γίνονται δηλητηριώδη για τον άνθρωπο αν φαγωθούν.
Τα κούμαρα πρέπει να τρώγονται από τους δυσκοίλιους όταν είναι νηστικοί. Σε κάθε περίπτωση η φαρμακευτική χρήση των μερών της κουμαριάς πρέπει να γίνεται με προσοχή και να ζητείται η γνώμη του θεράποντος ιατρού, για να αποφεύγονται προβλήματα .
ΧΡΗΣΕΙΣ
–Κομπόστες γρανίτες,γλυκά
Τα κούμαρα γίνονται νοστιμότατες κομπόστες, γρανίτες και μαρμελάδες. γλυκά του κουταλιού,
–Ξύλο και ξυλοκάρβουνο
Το ξύλο της Κουμαριάς είναι πολύ όμορφο και χρησιμοποιείται στην ξυλουργική και στην παραγωγή ξυλοκάρβουνου. Το ξύλο της κουμαριάς είναι ένα εξαιρετικό καύσιμο,για θέρμανση στο σπίτι, που χρησιμοποιείται σε τζάκια και σόμπες, αλλά η κύρια χρήση του είναι για τα ψητά χάρη στα αρωματικά χαρακτηριστικά του.
– Φαρμακευτική -Βαφική
Τα φύλλα και ο τραχύς φλοιός της Κουμαριάς χρησιμοποιούνται στην Φαρμακευτική και στη Βαφική.
– Διακόσμηση
Τα κλαδιά της Κουμαριάς με τα φύλλα και τους καρπούς τους έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής στο βάζο. Συχνά διακοσμούν εσωτερικούς χώρους, κυρίως την περίοδο των Χριστουγέννων.
–Μέλι κουμαριάςΗ Κουμαριά είναι μελισσοκομικό φυτό. Το μέλι της θεωρείται ότι έχει ιδιαίτερα ευεργετικές ιδιότητες για τον ανθρώπινο οργανισμό. Το μέλι της Κουμαριάς είναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία και βιταμίνες και φτωχό σε σάκχαρα (εξ ου και η πικρή του γεύση). . Περιέχει ισχυρές αντιβιοτικές ουσίες και, γενικά, προσφέρει μια φυσική προστασία στον οργανισμό μας. Το μέλι από το άνθος της κουμαριάς βοηθά ακόμη στο στομαχόπονο, στη μείωση της χοληστερίνης και στις κεφαλαλγίες. Ωστόσο, εξαιτίας της υπόπικρης γεύσης του, δεν έχει ιδιαίτερη εμπορική αξία και οι μελισσοκόμοι το αφήνουν στην κυψέλη για να τρέφεται το μελίσσι κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
–Ποτά
Τα κούμαρα , γίνονται λικέρ, κονιάκ, καθώς και ποτό που μοιάζει με ρακή. Η ρακή από τα κούμαρα, υ ανακατεμένη με ζάχαρη και κανέλα, χρησιμοποιείται ως ρόφημα στη γρίπη ή σε εντριβή για τον πυρετό.
–Κηποτεχνία
Τα φυτά της κουμαριάς χρησιμοποιούνται για ατομικές φυτεύσεις, σε συστάδες, σε φράχτες, σε μικτούς φράχτες, κοντά σε παραθαλάσσιες περιοχές, σε λεωφόρους, πλατείες, πάρκα, σε μικρής και σε μεγάλης έκτασης κήπους, καθώς και σε εδάφη που κινδυνεύουν με διάβρωση
