Δημοσιεύουμε, σε νεοελληνική απόδοση, αποσπάσματα από το βιβλίο του φιλολόγου Παναγιώτη Λιούφη «Ιστορία της Κοζάνης», έκδοση του 1924.
Κείμενο: Παναγιώτης Λιούφης
Απόδοση στα νέα ελληνικά: Δημήτρης Τζήκας
Ο Παύλος Χαρίσης, γεννημένος περί το 1830, αφού επιμελώς ανατράφηκε και διδάχτηκε τα εγκύκλια μαθήματα στη Βουδαπέστη, έγινε γλωσσομαθής· ανέλαβε δε την επιμέλεια των πατρικών κτημάτων, κι ενώ ήταν εύπορος ασχολείτο με μελέτες, επιδεικνύοντας ιδιαίτερη κλίση στα τεχνικά έργα, και ιδίως στην αρχιτεκτονική και την λεπτοτεχνκή (λεπτουργική). Πήρε δε ως σύζυγο την Σοφία, το γένος Σωτηριάδη[1], γυναίκα λεπτής ανατροφής και αγαθών αισθημάτων· ζούσε ήσυχη ζωή και απέκτησε δυο γιους, τον Αλέξανδρο και τον Ιωάννη. Το 1869, επισκέφτηκε την πατρίδα των γονέων του, την οποία αγαπούσε υπερβολικά. Η σφοδρή επιθυμία να γνωρίσει την Κοζάνη και να επισκεφτεί τον προγονικό οίκο (οικία νυν Θεοχαρούλη) έφερε χαρούμενο (άσμενον) τον Παύλο στην πόλη, όπου τον υποδέχθηκαν με φιλοφρονήσεις οι συμπολίτες του και ιδίως ο μακαρίτης Κωνστ. Τακιατζής, με τον οποίο διατηρούσε ακραιφνή φιλία, μετά τη γνωριμία τους στη Βιέννη. Τα αγνά ήθη της πόλης, ο ήσυχος και ηθικός βίος των πολιτών έκαναν αγαθή εντύπωση στο πνεύμα του αείμνηστου άνδρα· έπειτα από κάποια φιλανθρωπικά έργα, τα οποία επιτέλεσε (ίδρυση κρήνης δίπλα στον πλάτανο Νέου Τσαϊπούνη), αναχώρησε, συναποκομίζοντας γενναιόφρονα σχέδια για την περαιτέρω πρόοδο της πατρίδας του. Αφικόμενος στη Βουδαπέστη, έγραψε προς τον Κωνσταντίνο Τακιατζή, ζητώντας πιστοποιητικά της Κοινότητας, προκειμένου να διενεργήσει εράνους ανάμεσα στους ομογενείς της Αυστρίας, για την ενίσχυση των οικονομικών της Σχολής, πρώτος δε ανανέωσε την απόφαση για την ίδρυση ανώτερου Μακεδονικού Γυμνασίου στην Κοζάνη, η οποία είχε ληφθεί κατά το 1852.
Οι επιστολές του, γραμμένες με σθένος και εμβρίθεια, αποπνέουν ακράτητη φιλογένεια και φιλομουσία. Ενστερνίστηκε λοιπόν την ιδέα για την ίδρυση της Σχολής και διενεργούσε συνδρομές, αλλά, λόγω ασθένειας, ανακόπηκαν οι ενέργειες του άνδρα· ο δε Γαλλογερμανικός πόλεμος που εξερράγη αργότερα απορρόφησε την προσοχή του κόσμου στην πάλη των δύο εμπόλεμων εθνών. Έκτοτε, συνέλαβε την ενδόμυχη βούληση να κοσμήσει την πατρίδα με μεγάλα έργα, και δεν έπαψε να ενδιαφέρεται για την κοινωνική εξέλιξη και την πρόοδο της. Μετά τον θάνατο του αδελφού του Αλέξανδρου, ανέλαβε την διεύθυνση του Ελληνικού Προξενείου στη Βουδαπέστη, απολαμβάνοντας την εμπιστοσύνη της Ελλ. Κυβέρνησης. Αποδείχτηκε δε αντάξιος της υπηρεσίας που του εμπιστεύτηκαν, καταβάλλοντας άοκνες προσπάθειες υπέρ των συμφερόντων του Ελληνισμού στην Αυστρία. Ο γιος του πέθανε στην Αθήνα και ο τραγικός θάνατος τού προκάλεσε βαθιά θλίψη και ασθένεια.
Ελληνικός Στρατός στην Κοζάνη. 1912.
Την 26η Μαΐου 1896, μ’ επιστολή του προς τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη ανακοίνωσε τις σκέψεις του υπέρ της πατρίδας, τις οποίες επανέλαβε με δεύτερη επιστολή της 18ης Σεπτεμβρίου 1899· ζητούσε δε σχετικές πληροφορίες, προκειμένου να προβεί σ’ ευεργετικό έργο, εξασφαλίζοντας το μέλλον της νεολαίας στην πατρίδα του. Άρχισε λοιπόν να στρέφεται σε τέτοιες αγαθές πράξεις, όταν ο θάνατος που ενέσκηψε την 29 Μαρτίου 1902 απέκοψε το νήμα της ζωής του. Η διαθήκη του Παύλου Χαρίση, από τις 16 Μαΐου, αποκάλυψε τις φιλογενέστατες διαθέσεις του ανδρός. Από την ανάγνωσή της αισθάνεται ο καθένας σε ποιο βαθμό είχε αναπτυγμένα τα αισθήματα της φιλοπατρίας και της ορθόδοξης πίστης. Μετά τον θάνατο της συζύγου του Σοφίας, η οποία είχε το δικαίωμα της επικαρπίας στην περιουσία του, ορίζει κληρονόμο τα «Χαρίσεια ιδρύματα». Εκ των τόκων και των προσόδων κληροδοτεί το 1/4 στην Ελληνική Κοινότητα Βουδαπέστης, 1/4 στην Ελληνική Κυβέρνηση, και 2/4 στην πατρίδα του Κοζάνη, κανονίζοντας τους όρους της διάθεσης των χρημάτων. Παραπάνω, σε άλλο μέρος του βιβλίου, έγινε λεπτομερής έκθεση για τη διαθήκη και την τύχη της.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο στο eranistis.net