Η μάνα, η νερόμανα απ’ τα στήθεια αναβλύζει, νερό χωρίς σταματημό, τους κήπους μας ποτίζει. Δέντρα, φυτά και πληθυσμό, αδιάκριτα ταΐζει σ’ όλο το διάβα που περνά, χλωρίδα μας χαρίζει.
Πάνω λοιπόν στο πέρασμα που με ορμή κυλάει, στήθηκαν οι νερόμυλοι και τους τροχούς γυρνάει. Να αλέθουν τα γεννήματα σιτάρια, καλαμπόκια, ψωμί για να χορταίνουνε, καθάριο και μπομπότα.
«Όπου μύλος και γυρίζει και παπάς και μουρμουρίζ(ει) βλογημένος είν’ ο τόπος και νερό που αναβλύζ(ει)» έλεγε ο Διονύσιος μακαριστός Δεσπότης πουν’ τα λόγια του ευλογία με (από)δεκτή σοφία.
Γύρω στους δέκα λειτουργούν, ποτάμι κατά μήκος που διασχίζει το χωριό, χωρίζοντας αυτό στα δύο. Του «Μπάση» ο μύλος πιο τρανός ο πρώτος από πάνω και δεύτερος του Δουγαλή, παππού του Παπα-Πάνου.
Ο τρίτος είν’ του Δουγαλή – του Κεχαγιά – Χαρίση είναι πιο κάτω απ’ το ζοριό ύστερα απ’ το πλατάνι. Ο τέταρτος ακολουθεί Φλωράδικος ο μύλος που ‘ναι τα δυο αφεντικά ο Ζήσης και ο Γιώργος.
Μύλος «μαντάνι» ακολουθεί και πέμπτος στη σειρά του, συνεταίροι είναι πολλοί σε μέρες μοιρασμένος. Βομβάδες και Δραγώγιδες είναι συμφωνημένος και Βαταλάδες είναι ‘δω, πως είναι αγορασμένος.
Έκτος και έβδομος μαζί άνω και κάτω μύλοι, (Δύο μύλοι) Νενάδες και Τσολάκηδες, Μτλιάγκα, Κώστα Βόμβα. Στον έβδομο αφεντικά, Μητλιάγκας Γιώργος-Τζιώτζιος, και Καραπάτσου αδερφοί Κουτρώτσιου, Λαζ(ου) Βατάλη.
Όγδοος κι ένατος σειρά ούτε που τους θυμάμαι ούτε κτίσματα πρόλαβα, ούτε να λειτουργάνε. Του Φλώρου ήταν αδερφοί αυτοί τον έναν φτιάξαν κι ο άλλος Καραγιάννηδων Θεοδώρου και Βασίλη.
Μετά από το σμύξιμο και του κουνιάρκου λάκου ο δέκατος κατά σειρά του Καραπάτσου- Ζούτσου (Γιάννη) Όλοι αυτοί δουλέψανε όχι τον ίδιο χρόνο αλέθανε σταδιακά μέχρι και το εξήντα (δεκαετία εξήντα)
Σήμερα ανακαινίστηκε μόνο του «Μπάτση» ο μύλος, κτίστηκε εκ θεμελίων του με την υποδομη του. Τεχνίτης ήταν ο Γρηγόρης – ο Γκόλας – ο Τσολάκης και πρόεδρος κοινότητας ο Δουγαλής Σωκράτης.
Οι δικαιούχοι δωρεάν χάρισαν μέρισμά τους, στο σύλλογο και στο χωριό, σε γη και μερτικό τους. Έτσι λοιπόν σ’ ανάμνηση προαναφερθέντων μύλων πετρόκτιστος και με σκεπή στήθηκε τ’ Μπάση ο μύλος (έτος 1993).
Μηχανισμός και φτερωτή, μυλόπετρες κοφίνι. Άξονας, μπάμπου, ρυθμιστής και τούντζα και ο πόδας μπήκαν όλα αρμονικά, για να δουλέψει κι όλας και άλεσε με δοκιμή σιτάρι και καλαμπόκι με το βυτίο με νερό που έφερε ο Δήμος. (έτος 2006).
Με υποδείξεις συμβουλές του Παπαδόπουλου Γιάννη Κώστας Καράτζιας και υιός όπως και Δάλλα Γιάννη στήθηκε ο μηχανισμός και δούλεψε ο μύλος μαζί και το πλακόστρωτο, πεζούλια, τζάκι, στέγη.
Πρόεδρος ήταν στο χωριό ο Γιάννης ο Τσολάκης και το μεγάλο αφεντικό ο Δήμαρχος ο Πάρις. Βοήθεια από τη ΔΕΗ Βαγγέλης Καραπάτσιος με προσφορά κατασκευών, μηχανισμών δικά των.
Το έτος δύο χιλιάδες επτά προέδρου Αχιλλέα, μπήκε καρούτα πλαστική, δεν δούλεψε ο μύλος. Μέχρι και σήμερα εδώ ο μύλος δεν αλέθει, γιατί δεν δόθηκε αυτό το ενδιαφέρον που πρέπει.
Ελπίζω και ευελπιστώ οι αρχές μας να νοιαστούνε ν’ αλλάξουνε το καρούτι κι οι πέτρες να γυρνούνε. Ν’ άρχονται όλα τα παιδιά παράδοση να δούνε σαν κράχτης και να λειτουργεί και στο χωριό ν’ αρθούνε.
Της ευκαιρίας δράττομαι μία πρόθεση να κάνω πλατάνου μεταφύτευσης που πήγε παραπάνω Το έτος 2006 στις 12 Νοέμβρη. (Ημερολόγιο Προέδρου Ι.Τσολάκη) Πλάτανο μεταφύτευσε με μαστοριά και τέχνη.
Βατάλης Κώστας (του Ευαγγέλου) εκσκαφές ξερίζωσε πλατάνι, τούτο που ήταν ζωντανό στην κοίτη απ’ το αυλάκι. Για να γενεί σημερινό κανάλι για το μύλο στο ύψος να τροφοδοτεί καρούτι νερομύλου.
Δίπλα στο παλιό πλατάνι στο γεφύρι που υπάρχει, αφού ανοίχτηκε εκεί τάφρος το νερό να το ποτίζει. Το δέντρο τώρα θέριεψε μεγάλωσε ο κορμός του, κλωνάρια – φύλλα γέμισε πέτυχε ο σκοπός του.
Με αφορμή της παγκόσμιας ημέρας ποίησης της 21 Μαρτίου 2021, δημοσιεύεται το παρόν ποίημα για τους νερόμυλους Λευκοπηγής Κοζάνης που γράφτηκε στις 15 Ιουνίου 2012
Τσολάκης Ιωάννης, Λευκοπηγή, 21-3-21 Κοζάνη
