Της Μάρθας Στ. Καπλάνογλου Γεωπόνου:
Η ΓΑΛΑΤΣΙΔΑ είναι ένα φυτό, που συνήθως το βρίσκουμε αυτοφυές στους κήπους και ιδιαιτέρως στους αγρούς , το συλλέγουμε, γιατί είναι βρώσιμο και την χρησιμοποιούμε,συνήθως, για σαλάτες μετά από βράσιμο. Εντάσσεται, εμπειρικά στα ραδίκια.
Φύεται σε καλλιεργημένα και ακαλλιέργητα εδάφη,συναντάται σε ολόκληρη την Ελλάδα σε υψόμετρο από 0 -800 μέτρων.
Τα ραδίκια ανήκουν σε διάφορες οικογένειες και ήταν γνωστά από τους αρχαίους χρόνους, αναφερόμενα, μάλιστα και σε αρχαίους παπύρους.
Ο Θεόφραστος, ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος αναφέρονται στο είδος αυτό,με τις ονομασίες κιχόρη ή κιχόριον, ήμερος Σέρις, πικρίδα κ.ά.
Ο Γαληνός το ονομάζει «φίλο του συκωτιού».
Ραδίκια και μάλιστα με το κοινό όνομα Γαλατσίδα μπορεί να είναι φυτά του γένους Reichardia , του γένους Κιχώριον (Cichorium) της οικογένειας Asteraceae , την Euphorbia peplus της οικογενειάς Euphorbiaceae κ.α.
Διακρίνονται σε πάρα πολλά είδη όπως το άγριο, το ήμερο (ή αλλιώς αντίδι), το σταμναγκάθι, το ιταλικό, το ραντίτσιο, το Witloof ( λευκά αντίδια) Βρυξελλών, μέχρι και ραδίκι για την παραγωγή υποκατάστατου του καφέ.
Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η πικρή τους γεύση, που τους δίνει και ιδιαίτερη νοστιμάδα. Τα ραδίκια είναι χειμερινά φυτά, τα οποία αρχίζουμε να τα βλέπουμε από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη. Υπάρχουν σε όλη την Ευρώπη, Βόρεια Αμερική και τη Βόρεια Ασία, γενικά στο βόρειο ημισφαίριο, αν και πλέον έχουν αποικήσει, παντού σχεδόν στο κόσμο.
Το είδος, που παρουσιάζεται, σήμερα, είναι το Reichardia picroides, που είναι γνωστό ως Γαλατσίδα, στην Κοζάνη και στα περισσότερα μέρη της Ελλάδος, αλλά και ως αγαλατσίδα , «γαλακτίτις» των βυζαντινών, η «Γαλακτίδα» του Mεσαίωνα, η γαλατσίδα ή αγαλατσίδα στη σημερινή Κρήτη.
REICHARDIA PICROIDES – ΓΑΛΑΤΣΙΔΑ
Στην Κοζάνη είναι γνωστή από παλιά , και οι λαϊκές δοξασίες την έχουν συνδέσει με το γάλα. Συχνά, την κατανάλωναν οι θηλάζουσες μητέρες, πιστεύοντας ότι τις υποβοηθούσε να «κατεβάσουν» γάλα.
Αυτή η γνώμη επικρατούσε και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδος.
Ενδεχόμενα επηρεαζόταν από το γεγονός ότι όλο το φυτό περιέχει γαλακτώδη, μυρωδάτο χυμό,εξ’ου και γαλατσίδα
ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Ανήκει στην πολυποίκιλη οικογένεια των αστεροειδών- Asteraceae
Συνομοτ. Αγγειόσπερμα
Ομοτα. Δικοτυλήδονα
Τάξη Αστερώδη
Οικογ. Asteraceae
Γένος Reichardia
Είδος picroides
ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
–Φυτό
Είναι πολυετές φυτό που περιέχει γαλακτώδη, μυρωδάτο χυμό.
Βλαστός 10 -50 cm, όρθιος διακλαδισμένος
-Άνθος
Ανθίζει την άνοιξη, με κίτρινα άνθη,που αναπτύσσονται πάνω σε μακρύς μίσχους και φθάνει τα 20-40 cm
Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα (έχει τόσο αρσενικά, όσο και θηλυκά όργανα) και γονιμοποιούνται από έντομα.
–Φύλλα
Τα φύλλα της είναι μακρόστενα, με διαφοροποιούμενα σχήματα, ελαφρά σαρκώδη
— Σπόροι – Καρπός/ Σπέρματα
Ο καρπός εντάσσεται στα Αχαίνια (achene) Οι σπόροι έχουν μήκος 3-4 χιλιοστά, με λευκές τρίχες, σε πολλές σειρές που συμφύονται σε ένα δακτυλίδι, στη βάση.
Οι σπόροι διαθέτουν πτητικά όργανα,που διευκολύνουν τη διασπορά του φυτού.
ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ
— Έδαφος
Μπορεί να αναπτυχθεί σε οποιοδήποτε έδαφος, και είναι πολύ ανεκτικό στα φτωχά εδάφη όξινα, ουδέτερα και βασικά (αλκαλικά) εδάφη. γόνιμα και αποστραγγιζόμενα, ιδιαίτερα ασβεστολιθικά ή ασβεστολιθικά -πυριτικά με βασικό Ph
Προτιμά υγρό έδαφος.
–Ηλιοφάνεια
Μπορεί να αναπτυχθεί σε ημι-σκιά (ελαφρά δάση) ή χωρίς σκιά.
–Κλίμα
Είναι ανθεκτικό στη ζώνη (ΗΒ) 8 .
Το Reichardia picroides δεν είναι ένα πολύ ανθεκτικό φυτό στο κρύο. Είναι σε θέση να ανέχεται σύντομες περιόδους με θερμοκρασίες κάτω από -5 έως -10 ° C ,όταν είναι σε πλήρη αδράνεια
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Ένα πολύ εύκολα καλλιεργημένο φυτό, και η ανάπτυξη του φυτού είναι γρήγορη
–Πολλαπλασιασμός
Σε περίπτωση συστηματικής καλλιέργειας, αυτή γίνεται με σπορά,απευθείας στον αγρό, σε θέση ζεστή, από τα μέσα της άνοιξης. Οι σπορές μπορεί να επαναληφθούν, μέχρι το φθινόπωρο, ενώ, ο σπόρος χρειάζεται να καλυφθεί, με λίγο χώμα.
Σε περίπτωση σποράς για οικογενειακή χρήση, σπέρνονται σε θερμοκήπιο, σε πλαστικές θήκες ,νωρίτερα από τα μέσα της άνοιξις και τα σπορόφυτα μεταφυτεύονται αργότερα.
— Λίπανση
Η βασική λίπανση και η προσθήκη οργανικής ουσίας γίνεται σε όλη την επιφάνεια του εδάφους, με ενσωμάτωση στην αρχή της καλλιέργειας και πριν την σπορά.
Λίπανση μπορεί να γίνει με αζωτούχα,,νιτρώδη και φωσφορικά λιπάσματα.
Η ποσότητα του λιπάσματος που θα χρησιμοποιηθεί εξαρτάται από την ποιότητα του εδάφους.
— Άρδευση
Το καλοκαίρι αν επικρατεί ζεστός καιρός είναι απαραίτητη η άρδευση,με το σύστημα του καταιονισμού .Φυσικά,σε περιοχές που η καλλιέργεια επεκτείνεται μέσα στο χειμώνα τα ποτίσματα είναι λιγότερα.
— Καταπολέμηση ζιζανίων
Απαραίτητη είναι η αφαίρεση των ζιζανίων, αφού αυτά αφαιρούν θρεπτικά στοιχεία από το έδαφος και νερό από τα φυτά, δρώντας ανταγωνιστικά. Η αφαίρεση των ζιζανίων γίνεται με τα χέρια και σκαλιστήρια ή άλλα μηχανικά μέσα.
— Εχθροί και Ασθένειες
Προσβάλλεται από εχθρούς και ασθένειες, που εμφανίζονται και σε άλλα φυλλώδη λαχανικά. Όπως : Σιδηροσκώληκες, αγρότιδες αφίδες αλευρώδεις, πράσινο σκουλήκι, προνύμφες λεπιδόπτερων ,τετράνυχους.
Μπορεί να εμφανισθούν όμως και συμπτώματα περονόσπορου και βοτρύτη.
Πλεονέκτημα της γαλατσίδας είναι ότι δεν επηρεάζεται από την παρουσία γυμνοσάλιαγκων.
— Συγκομιδή
Η συγκομιδή γίνεται τμηματικά, όταν τα φυτά αποκτήσουν το κατάλληλο μέγεθος και μετά την συγκομιδή απομακρύνουμε τα παλιά εξωτερικά φύλλα.
Τα φύλλα και οι βλαστοί πρέπει να διατηρούν το έντονο πράσινο χρώμα τους και ταυτόχρονα να είναι υγιείς και απηλλαγμένοι από κάθε ξένο σώμα.
Η συγκομιδή των βλαστών και τρυφερών φύλλων μπορεί να γίνει, μέχρι αργά την άνοιξη.
Φυσικά, μεγάλο ρόλο παίζουν οι καιρικές συνθήκες κατά την διάρκεια της ανάπτυξης τους.
Η συγκομιδή γίνεται με το χέρι και ένα μικρο μαχαίρι,στο ύψος της επιφάνειας του εδάφους, έτσι ώστε να μην ξεριζώνεται, διότι έχει την δυνατότητα να βλασταίνει 3-4 φορές.
Συγκομιδή σπόρου
Σε περίπτωση επιθυμίας κράτησης σπόρων ,οι σπόροι ωριμάζουν από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο, ανάλογα με την εποχή φύτευσης . Το είδος είναι ερμαφρόδιτο (έχει αρσενικά και θηλυκά όργανα) και επικονιάζεται από έντομα.
ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΟΦΕΛΗ
Η γαλατσίδα είναι πλούσια σε μέταλλα, ιχνοστοιχεία και σάκχαρα, καθώς και σε βιταμίνες Κ και C καθώς και σε β- καροτέιο.
Επιπλέον, στο νέκταρ των λουλουδιών του, έχουν εντοπισθεί ,αργινίνη,ασπαραγίνη ,ασπαρτικό οξύ και γλυκίνη.
Σε 100g φρέσκιας ύλης περιέχονται
108 μg βιταμίνης Κ,
33mg βιταμίνης C,
586μg Βιταμίνες του συμπλέγματος β (καροτένιο )
Επίσης ,η περιεκτικότητα των μετάλλων είναι
3,82mg K, — 448mg Na, — 1,55mg Ca, — 454mg Mg, –41,7 mg Fe
— 3,63mg Cu,. — 9,98mg Mn, — 7,01mg — Zn, 422 mg P. κ.α.ρ
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Τα φύλλα είναι αποθετικά, διουρητικά, μαλακτικά, γαλαξαγωγικά, υπογλυκαιμικά και τονωτικά.
Οι ρίζες χρησιμοποιούνται
για τη θεραπεία του βήχα,
των κοιλιακών πόνων και
των νεφρικών προβλημάτων
Με πολλές μελέτες έχει τεκμηριωθεί :
Η αποτοξινωτική, αλλά κυρίως η καρδιοκινητική δράση του φυτού.
Ότι δρα, προληπτικά ,κατά των προβλημάτων της καρδιάς, λόγω των πολυφαινολών που περιέχει.
Άλλες μελέτες, δείχνουν ότι βοηθά στη θεραπεία ελαφρών μορφών καρκίνου του δέρματος (όχι του μελανώματος).
Τα φύλλα της χρησιμοποιούνται σαν επίθεμα και έχουν αναλγητικές ιδιότητες.
Παρουσιάζει αντιοξειδωτική δράση.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Η γαλατσίδα, αν και δεν έχει χαρακτηρισθεί φαρμακευτικό φυτό ,συμβάλλει στην βελτίωση της υγείας των ανθρώπων, με προβλήματα, όπως αυτά, τα οποία προαναφέραμε.
Δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες από την χρήση της, όταν η κατανάλωση γίνεται με μέτρο.
Σε κάθε περίπτωση όταν η γαλατσίδα χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας, καλόν είναι να ζητείται η γνώμη του γιατρού.
Η δική μας αναφορά είναι ενημερωτική και σε καμιά περίπτωση δεν αντικαθιστά την γνώμη των ειδικών επιστημόνων
ΧΡΗΣΕΙΣ
Στην γαλατσίδα καταναλώνονται οι νεαροί βλαστοί , τα φύλλα καθώς και η ρίζα .
Οι γαλατσίδες, πριν ανθίσουν είναι δροσερές και ζουμερές κι έτσι τρώγονται ωμές, δίνοντας τη χαρακτηριστική μυρωδιά τους στα άλλα σαλατικά.
Μαγειρεύονται φρικασέ, γιαχνί, τσιγαριαστές και συνδυάζονται με πικρά χόρτα για να μαλακώνουν τη γεύση. Οι ρίζες τρώγονται ωμές ή μαγειρεμένες.
Η γεύση είναι ήπια και ευχάριστη, καθώς δεν πικρίζει και αφήνει γεύση γάλακτος στο στόμα.
