Του Σταύρου Καπλάνογλου:
ΤΙ ΗΤΑΝ
Το Αξάριον είναι η παλιά πόλη Θυάτειρα.
Η Thyateira βρισκόταν στο επίκεντρο πολλών μικρών πόλεων και χωριών, τα οποία ήταν διοικητικά και πολιτικά συνδεδεμένα με αυτήν.
,Ήταν χτισμένα στην εύφορη κοιλάδα του ποταμού Λύκου και λόγω της θέσης τους στη συμβολή κομβικών οδών, που οδηγούσαν Β.Δ. προς την Πέργαμο, ΝΑ προς τις Σάρδεις και ΝΔ προς τη Μαγνησία και την Σμύρνη, υπήρξαν σημαντικό κέντρο του εγχώριου και διαμετακομιστικού εμπορίου.
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Τα Θυάτειρα (όνομα κατοίκου Θυατειρηνός) η αρχαία πόλη ανήκε στην Λυδία στην δυτική πλευρά της Μ.Ασίας , σε απόσταση περίπου 50 χιλιόμετρα από το Αιγαίο.
Βρίσκονταν, σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες, στη θέση του σημερινού οικισμού Ak-hisar, . Η απόσταση από την Σμύρνη είναι 104 χλμ,το Σαλιχλί 62 χλμ και το Σόμα 40 χλμ..
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ 1922
Στα τέλη του 19ου αιώνα,οι Έλληνες κάτοικοι του είναι 7000, οι Τούρκοι 14000
υπήρχαν ακόμη 1000 Αρμένιοι και Εβραίοι.
Ἀπό τις ἀρχές τοῦ 19ου αἰ. ἄρχισε και πάλιν ἡ συρροή τοῦ Χριστιανικού στοιχείου ἐπί συνόλου τότε 24.000 κατοίκων, οἱ 12.000 ἦσαν Ἕλληνες, πολλοί καταγόμενοι ἀπό τα Κύθηρα.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ
Το αρχαιότερο γνωστό όνομα κατά τον Πλίνιο ήταν Πελοπία ή Πελόπεια και το Ευιππία,
Ο γεωγράφος Πτολεμαίος τα αποκαλεί Θυάτειρα και την κατατάσσει στις πόλεις της Λυδία. .
Το όνομα Θυάτειρα απαντάται σε επιγραφή για πρώτη φορά στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. Ως γεωγραφικός όρος όμως φαίνεται να προϋπήρχε
Η κατάληξη του ονόματος συναντάται και σε άλλα τοπωνύμια της Λυδίας, π.χ. Απατείρα, Τημενοθύραι και Γριμενοθύραι και πιθανόν να σημαίνει το φρούριο στη Λυδική γλώσσα.
Ο Στέφανος Βυζάντιος στα Εθνικά, βλ. λέξη «Θυάτειρα», παραδίδει δύο εκδοχές ως προς την ετυμολογία του ονόματος.
Ως Θυάτειρα την αναφέρει και ο Στράβων Γεωγρ. 13.4.4 (C 625) και 14.1.38 (C 646), Σύμφωνα με το Στράβωνα, τα Θυάτειρα βρίσκονταν στα αριστερά οροσειράς που όριζε από τα νότια την περιοχή της Απολλωνίας. Επιπλέον, αναφέρει ότι πρόκειται για κατοικία των Μακεδόνων και ότι πολλοί την αποκαλούν “απώτατη πόλη της Μυσίας”.
“Μυσῶν ἐσχάτη” την αποκαλεί ο Στέφανος Βυζάντιος και την αναφέρει ως πόλη της Λυδίας,
Ο Στέφανος Βυζάντιος επιπλέον παραδίδει τα αρχαιότερα ονόματά της Πελόπεια και Σεμίραμις
1.Κατά την πρώτη εκδοχή, η πόλη ονομάστηκε «Θυάτειρα» από το Σέλευκο Α΄ Νικάτορα, επειδή την εποχή αυτή (281 π.Χ.) που πολεμούσε με το Λυσίμαχο στη γύρω περιοχή πληροφορήθηκε ότι απέκτησε θυγατέρα και έτσι ονόμασε την πόλη Θυάτειρα. Η θηλυκή αρχικά ονομασία μετατράπηκε αργότερα σε ουδέτερη.
2 Κατά μια άλλη εκδοχή το όνομα είναι πολύ πιο παλιό και ανάγεται στην εποχη που Αμαζόνες κυριαρχούσαν στην περιοχη την 2η χιλιετία π.Χ.και πολλές πόλεις έπαιρναν τα ονόματα τους, όπως η Μύρινα ,η Κύμη κ.α.
Όνομα Αμαζόνας ήταν και η Θειάτηρ
Άσπρο Κάστρο ή Απρόκαστρο την αποκαλούσαν οι Βυζαντινοί
Με την έλευση των Οθωμανοί συναντώμαι την πόλη το 1333 με το όνομα Akhisar
Το όνομα αποτελεί μετάφραση του βυζαντινού όρου «Άσπρο Κάστρο», πιθανόν από το λευκό πύργο του κάστρου. . (Τουρκικό όνομα Akhisar, στα τουρκικά: Ak = λευκό + hisar = κάστρο ).
Το εξισλαμισμένο Άσπρο Κάστρο Ακχισάρ οι Έλληνες το έλεγαν Αξάριον
ΙΣΤΟΡΙΑ
Με αρχαιολογικά ευρήματα που αποδεικνύουν οικισμούς που χρονολογούνται από το 3000 π.Χ., το Akhisar είναι ένα πολυσύχναστο εμπορικό κέντρο με τη στρατηγική του θέση στη διασταύρωση σημαντικών δρόμων κατά την αρχαία και μεσαιωνική εποχή. Τα ευρήματα προτείνουν μια πιθανή προγενέστερη περίοδο υπεροχής κάτω από τους Χετίτες
Τα Θυάτειρα επανιδρύθηκαν μάλλον από τους Λυδούς στα τέλη του 8ου με αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. και απέκτησαν χαρακτήρα σημαντικού οικονομικού κέντρου στα βόρεια της Λυδικής επικράτειας.
. Η Thyateira, που ήταν το πιο σημαντικό κέντρο της αρχαίας Λυδίας, ήταν σίγουρα μια από τις πρώτες πόλεις όπου χρησιμοποιήθηκαν χρήματα.
ΠΕΡΣΕΣ
Γύρω στο 500 π.Χ. πέρασαν στη σατραπεία Λυδίας της Περσικής Αυτοκρατορίας.
Μ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
Το 334 π.Χ. κατακτήθηκαν από το Μεγάλο Αλέξανδρο και πέρασαν στο Μακεδονικό βασίλειο.
ΣΕΛΕΥΚΟΣ Α’
Μετατράπηκαν σε μία από τις Μακεδονικές στρατιωτικές αποικίες από το Σέλευκο Α΄ το Νικάτορα (312-281 π.Χ.), που πήρε τον έλεγχο της περιοχής, όταν επικράτησε επί του Λυσιμάχου μετά τη μάχη στο Κουροπέδιο (281 π.Χ.), και εγκατέστησε στην πόλη Μακεδόνες στρατιώτες.
Η κομβική θέση της πόλης και η βιοτεχνική δραστηριότητά της την κατέστησαν συγκοινωνιακό κέντρο με πλούσια παραγωγική και εμπορική ανάπτυξη.
ΓΑΛΑΤΕΣ
Στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. τα Θυάτειρα απειλήθηκαν από τους Γαλάτες.
Οι Γαλάτες ήσαν Κέλτικοι λαοί οι οποίοι, στην διάρκεια της αρχαιότητος, μετανάστευσαν προς το κέντρο της Μ.Ασίας, μια περιοχή η οποία ονομάστηκε, βάση του ονόματός τους, Γαλατία . Το γεγονός μαρτυρείται σε επιγραφή που χρονολογείται το 275/274 π.Χ., όπου και μνημονεύονται οι μονάρχες Σέλευκος Α΄ και Αντίοχος Α΄ (290-261 π.Χ.) και εκφράζονται ευχαριστίες στον Απόλλωνα για τη σωτηρία της πόλης από την πρόσφατη επίθεση των Γαλατών.
Τα Θυάτειρα παρέμειναν στη Σελευκιδική κυριαρχία έως την ήττα του Αντιόχου Γ΄ (223-187 π.Χ.).
ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΓΑΜΟΥ & ΡΩΜΑΙΟΙ
Ο βασιλιάς της Περγάμου Ευμένης Β΄ (197-158 π.Χ.) σε συνεργασία με τους Ρωμαίους το 190 π.Χ. στην μάχη της Μαγνησίας νίκησε τον Αντίοχο τον Γ’ και ύστερα από την ειρήνη της Αττάμειας το 188 π.Χ που συνήφθει και η Θυάτειρα πέρασε στην επικυριαρχία του Βασιλείου της Περγάμου
Σύμφωνα μάλιστα με το Λίβιο, πριν από την αναμέτρηση ο Ευμένης επέλεξε να στρατοπεδεύσει στα Θυάτειρα, λόγω της στρατηγικής τους θέσης.
Υπό την κυριαρχία των Ατταλιδών (αρχές 3ου και 2ος αι. π.Χ.) τα Θυάτειρα άκμασαν και διευρύνθηκαν πληθυσμιακά.
Μετά το θάνατο του Αττάλου Γ΄ του Φιλομήτορος, το 133 π.Χ., ο Αριστόνικος , επαναστάτησε (133-129 π.Χ.), διεκδικώντας το Περγαμηνό Βασίλειο, επιτέθηκε στις πόλεις της βόρειας Λυδίας και κατέλαβε τα Θυάτειρα.
ΡΩΜΑΙΟΙ
Γύρω στο 80 π.Χ., η πόλη πέρασε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και εντάχθηκε στην Επαρχία της Ασίας
Ο αυτοκράτορας Τιβέριος ζήτησε από τη σύγκλητο να σταλεί βοήθεια στην πόλη που είχε υποστεί ζημιές μετά το σεισμό του 17 μ.Χ.
Τον 1ο αιώνα ξεκίνησε η περίοδος ακμής της πόλης που κορυφώθηκε, σύμφωνα με το μεγάλο αριθμό των επιγραφικών μαρτυριών, την εποχή των Αντωνίνων (138-193) και των Σεβήρων (193-235).
Το 123 επισκέφθηκε τη Λυδία ο αυτοκράτορας Αδριανός (117-138) έδωσε προνόμια στα Θυάτειρα Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως επέδειξε για την πόλη ο αυτοκράτορας Καρακάλλας (211-217), ο οποίος την επισκέφθηκε το 215 και διέμεινε για κάποιο χρονικό διάστημα.
ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ
Τα Θυάτειρα φιλοξένησαν μία από τις επτά εκκλησίες της Ασίας : Thyateira, η οποία αναφέρεται στην Αγία Γραφή
Με την ονομασία Επτά Εκκλησίες, ή Επτά Εκκλησίες της Αποκάλυψης φέρονται στο τελευταίο βιβλίο της Καινής Διαθήκης, στο βιβλίο Αποκάλυψη του Ιωάννη οι περί την Έφεσο επτά πρώιμες Χριστιανικές εκκλησίες – κοινότητες.
Σύμφωνα με τη σχετική αναφορά της Αποκάλυψης ένας αγγελιαφόρος από τον εξόριστο τότε Ιωάννη στη Πάτμο ανέλαβε να μεταφέρει ισάριθμες επιστολές σε επτά εκκλησίες ακολουθώντας ένα κυκλικό δρομολόγιο γύρω από την Έφεσο. Οι επτά αυτές εκκλησίες – κοινότητες των ομωνύμων πόλεων, κατά σειρά του δρομολογίου ήταν: Η Εκκλησίες της Εφέσου ,της Σμύρνης , της Περγάμου, των Θυατείρων , των Σαρδέων της Φιλαδέλφειας και της Λαοδικειάς .
ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΟΘΩΜΑΝΟΙ
Μετά την κατάτμηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 395 και την επικείμενη του Ισλάμ στις αρχές του 7ου αιώνα , άρχισαν οι επιδρομές από τους Άραβες οδήγησαν σε μεγάλη απώλεια γης για το Βυζάντιο και στην περιοχή του Ακχίσαρ υπήρξαν πολλές μάχες μεταξύ βυζαντινών και αραβικών δυνάμεων
Τον 12ο αιώνα ξεκίνησε μια μεγάλη εισροή από τουρκικές φυλές. Στην περιοχη των Θειατύρων έγιναν επανειλημμένως μάχες μεταξύ Βυζαντινών και Τούρκων ηγεμόνων επί δύο αιώνες.
Το 1307.αρχικά τοο Akhisar έφυγε για κάποιο διάστημα από την κυριαρχία των Βυζαντινών για να περάσει οριστικά στους Οθωμανούς στα τέλη του ίδιου αιώνα
ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ
Το παλαιότερο νόμισμα Thyateira είναι φτιαγμένο από χαλκό και ανήκει στις εποχές που κυριαρχεί ο κανόνας της Περγάμου. Τα νομίσματα Thyateira εμφανίζουν συνήθως τις φιγούρες του Απόλλωνα και της Άρτεμης στη μία πλευρά και ένα διπλό τσεκούρι από την άλλη. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 50 μ.Χ., τα Θυάτειρα τυπωμένα νομίσματα που φέρουν τα στοιχεία των Ρωμαίων αυτοκράτορα, των τοπικών διοικητών και των διοικητικών στελεχών της πόλης. Ρωμαϊκά νομίσματα αποκάλυψαν επίσης ορισμένες αθλητικές δραστηριότητες και φεστιβάλ στην Thyateira.
Μερικά από τα κέρματα που βρέθηκαν δείχνουν ότι υπήρξε μια οικονομική συμμαχία μεταξύ της Θυάτειρας, της Σμύρνης ( İzmir ) και της Περγάμου ( Bergama ).
Τα πρωιμότερα νομίσματα που βρέθηκαν είναι χάλκινες κοπές που χρονολογούνται πριν από το 190 π.Χ. και απεικονίζουν στον εμπροσθότυπο τον Απόλλωνα ή την Άρτεμη και στον οπισθότυπο τρίποδα ή διπλό πέλεκυ με την επιγραφή «ΘΥΑΤΕΙ-ΡΗΝΩΝ». Τα νομίσματα της Αυτοκρατορικής περιόδου απεικονίζουν Ρωμαίους αυτοκράτορες, τοπικούς διοικητές ή θεούς, όπως το Διόνυσο, τον Ηρακλή, τον Απόλλωνα, την Αθηνά και πιο συχνά την Αρτέμιδα Βορειτηνή, ενώ στον οπισθότυπο αναγράφεται πάντα η επιγραφή «ΘΥΑΤΕΙΡΗΝ-ΩΝ»ή «ΘΥΑΤΕΙ-ΡΑ».
ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΟ ΑΞΑΡΙΟΝ
Οι Έλληνες του Αξαρίου διατηρούσαν σχολείο στο οποίο φοιτούσαν και τα παιδιά των Τούρκων, για να μάθουν ανάγνωση
Στα Θειάτυρα υπήρχε σχολή αρρένων με περίπου 200 μαθητές στις αρχές του 20ού αιώνα και θηλέων με 200-250 μαθήτριες. Ακόμη, το σωματείο «Θρησκευτικόν Αναγνωστήριον» είχε επιφορτιστεί με τη μόρφωση του κλήρου
Οι Έλληνες κάτοικοι του Αξαρίου, γράφει ο Π. Κοντογιάννης, πριν από λίγες δεκαετερίδες ήταν τουρκόφωνοι και ότι πολλοί λίγοι από αυτούς γνώριζαν την Ελληνική γλώσσα. Και συνεχίζει: Σήμερα όμως και μέσα από τα σχολεία οι κάτοικοι του Αξαρίου χρησιμοποιούν και πάλι την γλώσσα των προγόνων τους
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Το Αξάριο υπαγόταν εκκλησιαστικά στην Μητρόπολη Εφέσου.
Η Χριστιανική κοινότητα ήταν η 16η της Μητρόπολης και έφερε τα ονόματα Αξάρι-Θυάτειρα (Akhisar)
Μητροπολιτικός ναός το 1922 ήταν ο Άγιος Νικόλαος που κτίστηκε το 1832 με την φροντίδα της Δημογεροντίας
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ
Το 1909 δημιουργήθηκε στο Αξάριο ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος η «Ελπίς».Σκοπός ιδρύσης αυτού του Συλλόγου ήταν η ανοικοδόμηση καινούργιων σχολείων σύμφωνα με τους καλύτερους και τους πιο τέλειους κανόνες της υγιεινής και της παιδαγωγικής. Ακόμη μέλημα του συλλόγου αυτού ήταν η διεξαγωγή νυχτερινών μαθημάτων, ο καταρτισμός βιβλιοθήκης, αλλά και αναγνωστηρίου, ο πλουτισμός της σχολής με όργανα φυσικής και γυμναστικής και η συγκρότηση φυσιογραφικού μουσείου
Ιδρύθηκε ακόμη και Μουσικός Σύλλογος ο οποίος ονομάστηκε «Ορφεύς»και Γυμναστικός Σύλλογος ο οποίος ονομάστηκε τα «Θυάτειρα».
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ
Το Αξάρι όμως για τους Έλληνες είναι ξεχωριστό. Είναι η πόλη από την οποία κατάγεται ο Αριστοτέλης Ωνάσης, ο μεγαλύτερος Έλληνας εφοπλιστής που στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη.Ήταν γιος του Σωκράτη και της Πηνελόπης των οποίων διασωζόταν μέχρι πριν από λίγα χρόνια το σπίτι τους Το σπίτι βρισκόταν στην αρχή της Ελληνικής συνοικίας.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Το Αξάριο γινόταν εμπόριο, και υπήρχαν βιομηχανίες ενδυμάτων και χαλιών.
.Το εμπόριο πανιών και κεραμικών ήταν η κύρια δραστηριότητα στην πόλη. Η παραγωγή μαλλιού, λινού, ορειχάλκου και η επεξεργασία τους ήταν άλλες δραστηριότητες.
Η πόλη παρέμεινε ως κέντρο εμπορικής δραστηριότητας εδώ και αιώνες. Το ύφασμα και τα κορδόνια του Akhisar ήταν αξιόπιστα στις αγορές της Κωνσταντινούπολης. Μεταξύ των άλλων αγροτικών προϊόντων υπήρχαν ελιές, ελαιόλαδο, πεπόνια, σταφύλια και σταφίδες.
ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ -ΔΙΩΓΜΟΙ
Όταν άρχισε η κατάρρευση του Ελληνικού μετώπου στην Μικρά Ασία , στο Αξάρι το Ελληνικό στοιχείο ανθούσε οικονομικά και αριθμούσε γύρω στις 10000 ψυχές,
Διαδόθηκε στις 15 /8/1922Αυγούστου η πληροφορία ότι η πόλη θα εκκενωνόταν από τον Ελληνικό στρατό.
Οι πρόκριτοι, έπειτα από συμφωνία αποφάσισαν να μείνουν αφού μάλιστα ήρθαν σε συνεννόηση και με τούς Τούρκους προκρίτους, οι οποίοι τους υποσχέθηκαν ότι θα εμποδίσουν τον τακτικό στρατό να τούς πειράξει.
Κάποιοι έφυγαν για την Σμύρνη, οι περισσότεροι όμως έμειναν
Το επόμενο βράδυ, 16 /8\22, μπήκαν οι τσέτες στην πόλη και συγκέντρωσαν τους χριστιανούς κατοίκους μπροστά στο δημαρχείο, ενώ οι Αρμένιοι που αντιστάθηκαν στην Αρμένικη εκκλησία φονεύθηκαν.
Συνελήφθησαν αρχικά 1000 περίπου Έλληνες , τους πήραν από το Αξάρι και τους οδήγησαν στο χωριό Καπακλί, από όπου και πάλι τους μετέφεραν πίσω και τούς άφησαν να γυρίσουν στα σπίτια τους,
Ύστερα από δύο μέρες όμως τους συγκέντρωσαν και πάλι τους κατέγραψαν. όλους άνδρες γυναίκες και παιδιά και τον ανδρικό πληθυσμό , που αριθμούσε πολύ περισσότερα άτομα από την πρώτη φορά ,τον πήραν για να τον οδηγήσουν σε στρατόπεδα.
Από αυτούς όμως πολλοί φονεύθηκαν στο δρόμο. Όσοι επέζησαν οδηγήθηκαν στη Μαγνησία όπου συγκέντρωναν Έλληνες και Αρμένιους, και από άλλες πόλεις του εσωτερικού, από το Εσκί Σεχίρ, από την Κιουτάχεια, από το Αφιόν Καραχισάρ, από τη Φιλαδέλφεια, από το Σαλιχλί και άλλες.
Από εκεί πάμπολλοι οδηγήθηκαν σε μία χαράδρα στο Κιρτίκ Ντερέ, όπου και τούς σκότωσαν..
Τον Αύγουστο του 1922, ως αποτέλεσμα της σύλληψης της πόλης από τον τουρκικό εθνικιστικό στρατό, εκτιμάται ότι σκοτώθηκαν 7.000 κάτοικοι από το Αξάρι .
Από τότε, δεν υπάρχει εκεί Χριστιανική κοινότητα.
ΤΟ ΑΞΑΡΙ ΣΗΜΕΡΑ
2012 Η πόλη είχε 107,086 κατοίκους και η Περιφέρεια 160.620
Το σημερινό Akhisar εξακολουθεί να είναι το εμπορικό και επιχειρηματικό κέντρο της περιοχής του. Το όνομα του Akhisar συνδέεται διεθνώς με τον καπνό . Η εύφορη πεδιάδα Akhisar παράγει περίπου το 10% της συνολικής τουρκικής παραγωγής καπνού . Οι ελιές υψηλής ποιότητας και το ελαιόλαδο
