Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:
Θα ήθελα στην σημερινή δημοσίευση να κάνω ένα διάλειμμα στην παρουσίαση των εκπομπών για την αρχαία πόλη Τύρισσας και να σταθώ σε ένα παράπλευρο προβληματισμό που μας δημιούργησαν οι έρευνες.
Όπως ήδη έχουμε αναφέρει στις προηγούμενες αναρτήσεις , η μέθοδος των χαρτών που χρησιμοποιήσαμε για να βρούμε την αρχαία πόλη που βρισκόταν στην θέση της Κοζάνης, μας οδήγησαν σε 2 ονόματα πόλεων την Τύρισσα και την Μίεζα.
Τελικά μας φάνηκε πιο αληθοφανής η πρώτη πόλη και συνεχίσαμε την έρευνα με άλλους τροπους καταφεύγοντας στην Ελληνική και ξένη βιβλιογραφία .
Η Μίεζα αποκλείστηκε γιατί η θέση στην οποία εμφανιζόταν στους περισσότερους χάρτες φαινόταν να είναι νοτιότερα άπω την σημερινή Κοζάνη.
Μας προβλημάτιζε όμως και το γεγονός ότι την Μίεζα σε κάποιους χάρτες που είχαν εκδοθεί στον 20ο την βλέπαμε να εμφανίζεται και στην περιοχή της Νάουσας.
Προσπαθώντας να ταυτοποιήσουμε την Τύρισσα σαν Κοζάνη διαπιστώσαμε ότι οι συντεταγμενες του Κ .Πτολεμαίου που μας επιβεβαίωναν τον αρχικό ισχυρισμό μας για την Τύρισσα ,μας οδηγούσαν συγχρόνως και στο συμπέρασμα ότι η Μίεζα βρισκόταν στην Π.Ε.Κοζάνης και στον σημερινό δήμο Σερβίων – Βελβενδού
Οι συντεταγμενες και οι χάρτες μας οδηγούσαν ακόμη σε μια άλλη διαπίστωση, η πόλη Φυλακαί που πολλοί θεωρούν ότι είναι τα Σέρβια βρίσκεται στα Πιέρια εκτός Δυτικής Μακεδονίας.
Αν τελικά ήταν αλήθεια ότι η Μιέζα βρισκόταν κάπου ανάμεσα στα Σέρβια και στο Βελβενδό από ότι δείχνουν όλα τα στοιχειά που συγκεντρώσαμε που βρισκόταν η σπηλιά όπου ο Αριστοτέλης με εντολή του βασιλεία των Μακεδόνων Φίλιππου Β δίδασκε στον Μέγα Αλέξανδρο και άλλους νέους του κύκλου του γράμματα ?
Που βρισκόταν η περίφημη ΄΄ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ” ?
Ανατρέξαμε στην ιστορία αλλά και τα παλιότερα τοπωνύμια της περιοχής . Τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε για εκείνη την περίοδο και λίγο μετά είναι περιορισμένα και θα τα παραθέσουμε ευθύς αμέσως συνοπτικά..
Προηγουμένως όμως να πούμε ότι το παλιό όνομα της Αγίας Κυριακής που ηταν ΣΚΟΥΛΙΑΡΙ(Η) προκάλεσε την προσοχή μας .
Έτσι προσπαθώντας να δούμε πόθεν προέρχεται καταλήξαμε σε μια πιθανή εκδοχή
Η λέξη ΣΚΟΥΛΙΑΡΙ ενδεχόμενα είναι η συνένωση δυο λήξεων της λέξης Σκουλίο ( έτσι έλεγαν παλιότερα το σχολείο στην Κοζανίτης και στην περιοχή) και της λέξης Αριστοτέλης
Έτσι το ΣΚΟΥΛΙ (Ο} -ΑΡΙ (ΣΤΟΤΕΛΗ) εγινε τελικά ΣΚΟΥΛΙ-ΑΡΙ.
ΤΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΟΥ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟΠΟΘΕΤΗΜΕΝΕΙ Η ΜΙΕΖΑ
Σέρβια
Επί αιώνες τα Σέρβια λόγω της θέσης του, ήταν ένα απόρθητο φρούριο που έλεγχε τις μοναδικές διόδους μεταξύ Δ. Μακεδονίας και Θεσσαλίας
Η πρώτη ονομασία των Σερβίων ήταν «Φυλακαί» επί Μακεδόνων και μέχρι τις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα.
Όταν όμως κατέλαβαν την πόλη οι Ρωμαίοι τη μετέφρασαν στη δική τους γλώσσα ως «Σέρβια» (Servia) που σημαίνει «φυλακτήρια»/«παρατηρητήρια», από το λατινικό ρήμα servo = φυλάττω/παρατηρώ.
Ο Ρωμαίος συγγραφέας Πλινιος (23-79 μ.Χ.) μνημονεύει τους κατοίκους των Φυλακών αποκαλώντας τους «Φυλακήσιους».
Το όνομα αυτό υπάρχει και σε επιγραφή που βρέθηκε στη Βεροια, η οποία έχει ως εξής: «Παρμενίων Γλαυκία Φυλακήσιος νικητής εν δολίχω.»
Το πρώτο όνομα «Φυλακαί», όπως και το δεύτερο «Σέρβια», επί Μακεδόνων και Ρωμαίων αντίστοιχα είναι στον πληθυντικό και αυτό γιατί αναφέρεται στις δυο διόδους των Σερβίων και των στενών «Πόρτες».
Τα Σέρβια βρίσκονται εκεί που συναντιούνται το Τιτάριον όρος και τα Καμβούνια.
Η έρευνα στους σε παλιούς χάρτες αλλά και η χρησιμοποίηση των συντεταγμένων του Πτολεμαίου τοποθετούν την αρχαία πόλη ”Φυλακαί” στα Πιέρια πολύ πιο ανατολικά από το τελευταίο χωρίο της Κοζάνης την Αγία Κυριακή
ΒΕΛΒΕΝΔΟ
Ο παλιός Δήμος Βελβεντού, που απέχει από την Κοζάνη 33 χλμ., περιλαμβάνει τους ορεινούς οικισμούς Παλαιογρατσάνου, Αγίας Κυριακής, Καταφυγίου και Πολυφύτου
Η ιστορία του Βελβεντού χάνεται στα βάθη των αιώνων. Οι έρευνες των αρχαιολόγων στις θέσεις “Βασιλάρα ράχη”, “Γρατσάνη”, “Παλαιόκαστρο”, “Μπράβας” έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η ευρύτερη περιοχή έχει κατοικηθεί ήδη από τα προϊστορικά χρόνια και κατά περιόδους παρουσίασε σημαντική ανάπτυξη
Κάποιοι θεωρούν το Παλαιόκαστρο Βελβεντού, τον αρχαίο οικισμό «Φυλακαί ” στην «Γράτσιανη, έχουν εντοπιστεί λείψανα αρχαίου οικισμού. και επιγραφές
Για το όνομα της πόλης έχει διατυπωθεί η άποψη ότι προέρχεται είτε από το λατινικό Beneventum είτε από τις αρχαίες Ούαλλες, πόλη που αναφέρει ο Πτολεμαίος.
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η ονομασία του οικισμού σχετίζεται με την αρχαία θρακική θεότητα Βενδώ.
Λείψανα αρχαίου οικισμού έχουν εντοπιστεί στο ύψωμα «Παλιόχωρα», που βρίσκεται μερικά χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Βελβεντού
ΠΛΑΤΑΝΟΡΕΥΜΑ
-”Βασιλάρα Ραχη” -”Παλαίκαστρον “’
Στην θέση Καρυές υπάρχουν .τα ερείπια Κάστρου ”Παλαίκαστρον ” για το οποίο έλεγαν ότι συνδεόταν με το κάστρο των Σερβίων
Εκεί έλεγαν ότι κατοικούσε ο βασιλιάς της περιοχής και για αυτό την έλεγαν του ”Βασιλάρα ράχη ”
Στα ερείπια αυτά κατά καιρούς έχουν βρεθεί διαφορά αρχαια αντικείμενα, πήλινα αγγεία,νομίσματα κλπ.
ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΝ
Οι παλιότεροι κάτοικοι στο Καταφύγι είχαν τις κατοικίες τους στην αριστερή όχθη του Αλιάκμονα στην θέση ”ποδαρικό” το όνομα το είχε πάρει από παλιότερη γέφυρα που υπήρχε εκεί.
Όταν άρχισαν οι επιδρομές των Οθωμανών αναγκάστηκαν να καταφύγουν ψηλά , εκεί που ει ναι και ο σημερινός οικισμός και μια και ήταν το καταφύγιο τους το ονόμασαν και Καταφύγιον .
Αμέσως μετά την από τους Τούρκους το 1913 είχε 2887 κατοίκους Όταν το 1943 οι Γερμανοί έκαψαν το χωρίο και δολοφόνησαν 22 από τους κάτοικους οι διασωθέντες που είχαν κρυφτεί σε σπηλιές το εγκατέλειψαν και στην απογραφή του 2011 καταμετρήθηκαν 28 κάτοικοι
ΠΑΛΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟ
Στην τοποθεσία Παλίοκαστρο υπάρχει κάστρο με την ονομασία ”Γρατσιάνη” η ”Γρατσιανή” η ”Γρατιανη ”Ο Κεραμόπουλλος πίστευε ότι πιθανόν να ήταν το Κάστρο της πόλης Φυλακαί,
Στα Σέρβια κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι εκεί βρισκόταν οι Φυλακαί΄
Πάντως τα ερείπια που υπάρχουν δείχνουν την ύπαρξη ισχυρής Μακεδονικής και Ρωμαϊκής πόλης τα χρόνια εκείνα.
ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ (ΣΚΟΥΛΙΑΡΙ )
Βρίσκεται 8 χλμ από το Βελβενδό
Δεν υπάρχουν πληροφορίες για την ιστορία του χωρίου το παλιότερο όνομα ήταν Σκούλιαρι(η) και υπάρχει η εκτίμηση ότι το χωρίο δημιουργήθηκε κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας από κατοίκους άλλων χωρίων, επειδή ο χώρος ήταν απομεμακρυσμένος και παρείχε ασφάλεια από τους εχθρούς,
Αναζητήσαμε πληροφορίες για την ύπαρξη σπηλαίων στην περιοχή
Μάθαμε την ύπαρξη μια μεγάλης σπηλιάς πίσω από το βουνό που το1943 κατέφυγαν οι τότε κάτοικοι του χωρίου που ανερχοταν στους 650 κατοίκους περίπου για προστατευθούν από την μανία των Γερμανών που για λόγους εκδίκησης σκότωναν όποιον έβρισκαν και έκαιγαν τα χωριά.
Τα τραγικά γεγονότα τα κατέγραψε ο παπαδάσκαλος π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας
το1986 παίρνοντας συνεντεύξεις από τους ανθρώπους που τα έζησαν.
Γράφει : ΄΄Στη Σκούλιαρη έβλεπαν πέρα μακριά το Καταφύγι να καίγεται. Κατάλαβαν τι τους περίμενε και φρόντισαν να δράσουν συλλογικά για να σωθούν. Το κρύο πολύ. Όλα παγωμένα. Οι μάνες πήραν τα παιδιά στην αγκαλιά τους, λίγα πράγματα από τα σπίτια και από την εκκλησία, ό,τι μπορούσε ο καθένας. Βγήκαν από το χωριό και κρύφτηκαν μέσα σε σπηλιά (υπάρχει και σήμερα) πίσω στο βουνό.
Κουβαλήσαμε στη σπηλιά πράγματα από τα σπίτια και από την εκκλησία, να τα σώσουμε από τη φωτιά. Εκεί μείναμε μέρες. Δυσκολευόμασταν. Όλα ήταν παγωμένα. Φοβούμασταν να γυρίσουμε στο χωριό, λένε οι σημερινοί γέροντες΄΄.
Καθυστέρησαν 6 η 7 να φτάσουν στην σπηλιά ,τους οποίους οι Γερμανοί τους εκτέλεσαν αμέσως καίγοντας στην συνέχεια το χωρίο, αυτό προκάλεσε και την εκμηδένιση του οικισμοί που δεν συνήλθε ποτέ Στην απογραφή του 2011 υπήρχαν μόνον 28 κάτοικοι
ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΗ Η ΘΕΣΗ ΠΟΥ ΣΗΜΕΡΑ ΛΕΓΕΤΑΙ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΜΙΕΖΑ
Στην Μίεζα αποδοθήκαν ότι ανήκουν τα κατάλοιπα μια πόλης που αναφέρονται ότι υπήρχαν κάπου κοντά στην περιοχή της Νάουσας αρχικά από τον Γαλέο περιηγητή Delacoulonche που πέρασε από την περιοχή στο τέλος του 19ου αιώνα.
Μέχρι τότε κανείς δεν ανάφερε και ούτε παρουσίαζε σε χάρτες την Μίεζα να βρίσκεται στην τοποθεσία αυτή ,απεναντίας όλοι οι παλιοί χάρτες δείχνουν την Μίεζα νότια της σημερινής Κοζάνης και Ανατολικά της Αιανης και Νοτιοδυτικά της Βέροιας
Υπήρχαν σε εκεινο το χώρο διάσπαρτα αρχαιολογικά κατάλοιπα
που αργότερα στις οι ανασκαφές αποκαλύφτηκαν οι μεγάλοι Μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων, και λίγο αργότερα ένας χώρος που αποκλήθηκε ” Νυμφαίο” κοντά στη Νάουσα, που ταυτίστηκε με τη Σχολή του Αριστοτέλους.
Έχουν ακόμη βρεθεί οργανωμένα νεκροταφεία, στη θέση Ρουντίνα και στη θέση Καμάρα, όπου αποκαλύφτηκαν τάφοι που χρονολογούνται από τον 6ο ως τον 4ο αι. π.Χ.
Η συστηματικότερη έρευνα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας άρχισε στη δεκαετία του 1950, όλα τα ευρήματα φανερώνουν μία δυναμική Μακεδονική πόλη, που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στους χρόνους των Μακεδόνων βασιλέων, αλλά συνέχισε να ευημερεί και στους μετέπειτα αιώνες.
Από το 1932 ο Χαράλαμπος Μακαρονάς πριν ακόμη αρχίσουν οι ανασκαφές μιλούσε για τα ερείπια αυτά και υπέθετε ότι η πόλη αυτή είναι η αρχαια Ελληνική πόλη Κύτιον
Η ταύτιση της πόλης σαν Μίεζα οφείλεται στον αρχαιολόγο Φ. Πέτσα, ο οποίος εργάστηκε επί σειρά ετών στο χώρο .
Η πόλη Μίεζα αναφέρεται από αρκετούς αρχαίους συγγραφείς όπως ο Πτολεμαίος, ο Πλίνιος και ο Στ. Βυζάντιος.
Ο Φ.Πέτσας ήταν ένας μεγάλος και τολμηρός αρχαιολόγος που άφησε την δική του ιστορία στο χώρο της αρχαιολογίας
Σε αυτόν οφείλεται η διάσωσή των αρχαιοτήτων που βρίσκονται στο πάνω μέρος της πλατείας Αριστοτέλους της Θεσ/νικης όταν κατά την διάρκεια της 7ετιας οι τότε κυβερνώντες θεωρώντας τα ασήμαντα τα αρχαιολογικά ευρήματα που υπήρχαν, απεφάσισαν να μπαζώσουν τις αρχαιότητες για να ολοκληρωθεί η πλατεία και μέσα σε μια βραδιά συναρμολόγησε και σήκωσε μια μεγάλη μαρμάρινη κολόνα και ειδοποιώντας τα ΜΜΕ με αποτέλεσμα να μη καταπλακωθούν από τα μπάζα.
Είναι ο ίδιος που πέρασε και από την Κοζάνη πραγματοποιώντας την δεύτερη φάση των ανασκαφών στην Νεκρόπολη της οδού Φιλίππου και στην Αγ. Ελευθέριο Κοζάνης
Και ο άνθρωπος που έκανε τις ανασκαφές στην Πέλλα
Παρ’ όλο όμως το δέος που αισθανομαστε στο όνομα και το μέγεθος ενός τέτοιου ανθρώπου,το γεγονός οτι καμιά ταύτιση ενός αρχαιολογικού χώρου δεν θεωρείται δεδομένη αν δεν βρεθεί επιγραφή που να το βεβαιωνει
Αποφασίσαμε να συνεχίσουμε την έρευνα και να πληροφορηθούμε τα στοιχεία που έλαβε υπόψιν ο Φ.Πέτσας προκείμενου να ταυτοποιήσει την Μίεζα.
Διαπιστώσαμε ότι πολλοί αμφισβητούν την θέση του και πιθανολογούν ότι η πόλη είναι το αρχαίο Κύτιον, άλλοι ότι βρίσκεται σε άλλα μέρη της Μακεδονιας.
Μη μπορώντας να καταλήξουμε κάπου συνεχίζουμε την έρευνα.
ΤΗΝ ΑΜΦΙΣΒΗΤΕΙ ΚΑΙ Ο ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΤΟΥ ΣΤΙΣ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ Π.ΘΕΜΕΛΗΣ
Στεκόμαστε στην άποψη και παρουσιάζουμε την θέση του πλέον ειδικού και αξιόπιστου προσώπου του αρχαιολόγου με περγαμηνές του κ.Π.Θέμελη που υπηρξε και βοηθός των αρχαιολόγων Μ.Ανδρόνικου αλλά και του Χ. Μακαρονά .που μας δίνει απαντήσεις και τον τρόπο που ταυτοποίησε την Μίεζα στην Ναουσα.
Μιλώντας στην Θεσσαλονίκη στο μνημόσυνο του Φ.Πέτσα, μεταξύ των άλλων έχει πει τα εξής
”Μου δόθηκε τότε η ευκαιρία να γνωρίσω όλους τους τάφους της περιοχής των Λευκαδιών, την πόλη της Βέροιας και την Έδεσσα, τη Νάουσα, την υποτιθέμενη Μίεζα
Ο Πέτσας προτάσσει τοπογραφικά και ιστορικά στοιχεία για την περιοχή γύρω από τον τάφο, που κατά τη γνώμη του ανήκε στη Μίεζα, και προχωρά σε εξαντλητική περιγραφή και ανάλυση συγκριτική όλων των επιμέρους στοιχείων (της αρχιτεκτονικής, της τοιχοδομίας, των κονιαμάτων,
του διάκοσμου γραπτού και ανάγλυφου (με χρήση stucco), τόσο της πρόσοψης και όσο των εσωτερικών τοίχων. Χρονολογεί τον τάφο μεταξύ 300 και275 π.Χ. με βάση την τεχνοτροπία των παραστάσεων και των αρχιτεκτονικών του στοιχείων, που παραβάλει προς αντίστοιχα της Μεγάλης Ελλάδας(κυρίως τον Τάραντα). Εκτός από ορισμένες γυάλινες κυρτές ταινίες με καμπύλα πέρατα (ίσως φύλλα ανθεμίου) από επένδυση πιθανώς κλίνης, που βρέθηκαν στον προθάλαμο, άλλα κτερίσματα δεν σώθηκαν.
Ως επιστημονικός βοηθός στην ανασκαφή της Πέλλας έζησα από κοντά όλη την περίοδο της αίγλης του Φώτη Πέτσα, του ενθουσιασμού, της αφοσίωσής και της έγνοιας του για το μεγάλο έργο ”
Σε άλλο σημείο της ομιλίας του λέει
”Εξωστρεφής, φιλόδοξος ο Πέτσας, εσωστρεφής, ευαίσθητος,συνεσταλμένος ο Μακαρόνας ”
Τα συμπεράσματα δικά σας…
