Του Σταύρου Καπλάνογλου:
ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ
Ο Χαρίσιος Μεγδάνης (1768 – 1823) ήταν Έλληνας Μέλος της Φιλικής Εταιρίας, ιερέας, συγγραφέας και γιατρός αλλά και ωρολογοποιός από την Κοζάνη.
ΠΟΥ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ
Γεννήθηκε το 1768 στην Κοζάνη, όπου και πέθανε το 1823 μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο, κατά την επίσκεψη ασθενούς του στα Σέρβια.
Πατέρας του ήταν ο Δημήτριος Μεγδάνης και μητέρα του η Σταμάτα, κόρη του Λάτσκου Σαπουντζή, ο οποίος εμπορευόταν στην Ουγγαρία και η οποία όταν πέθανε ο σύζυγος και πατέρας του Χαρίση έγινε καλόγρια και μετονομάστηκε σε Σαλώμη.
Ο Δημήτριος πέθανε στη πόλη Νύσση της Σερβίας, κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην Ουγγαρία, αφού πληγώθηκε από άμαξα.
Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΧΑΡΙΣΗ ΜΕΓΔΑΝΗ
Πήρε σύζυγο, την θυγατέρα ενός από τους τότε πλούσιους εμπόρους της Κοζάνης, που λεγόταν Γεώργ. Κόνδης
Ειχε δυό γιούς, τον Δημήτριο Μεγδάνη και τον ιατρό Γεώργιο Μεγδάνη, και τέσσερις θυγατέρες
Η μια κόρη του η Μυτιώ Σακελλάρη, η οποία είχε παντρευτεί τον γιατρό και λόγιο Γεώργιο Σακελλάρη, ήταν και αυτή συγγραφέας
ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
Ως τόποι καταγωγής της οικογένειας αναφέρονται το Πισοδέρι Φλώρινας, Λιβάδι Ελασσόνος και το Ράχοβο (Πολύρραχο) Σερβίων.
Η οικογένεια του υπήρξε αρχαιότατη κι επιφανής και η αρχή της αναφέρεται στην βυζαντινή εποχή, κατά την οποία φαίνεται είχε επισημότητα, αφού στην οικογένεια διασωζόταν με κληρονομική διαδοχή Χρυσόβουλο των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, με το οποίοι χάριζαν σε κάποιον από τους τότε προγόνους ως τιμάριο την Ξηροκρανιάν, χωριό που βρίσκεται στην επαρχία Ελασσόνας.
Όμως, άγνωστοι παραμένουν οι λόγοι για τους οποίους οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου χάρισαν το τιμάριο, που αναφέρθηκε, στην οικογένεια και ποιος ήταν ο αυτοκράτορας που το χορήγησε. Το χρυσόβουλο διασωζόταν στην οικογένεια μέχρι το 1830, όταν ο Ασλάν μπέης από την Κόνιτσα λεηλάτησε την πόλη της Κοζάνης, επιστρέφοντας από την εκστρατεία κατά της Ελλάδας.
Καταγόταν από οικογένεια αρματωλών
Η οικογένειά του, της οποίας μέλος ήταν και ο κλέφτης Πάνος Μεϊντάνης είχε απώτερη καταγωγή από το Πισοδέρι Φλώρινας.
Φαίνεται ακόμη ότι η οικογένεια υπήρξε πλούσια και δυνατή στη χώρα· διότι κατείχε την αρχηγία του τόπου μέχρι και τα τελευταία χρόνια του προπαρελθόντος αιώνος, όταν άκμαζαν τα λεγόμενα καπετανάτα, ενώ οι πρόγονοι του Χαρ. Μεγδάνη ήταν οπλαρχηγοί με κληρονομική διαδοχή, λαμβάνοντας κατά καιρούς το αξίωμα και με έγγραφα, τα οποία τους παρείχαν οι Νομάρχες και Διοικητές της κυβέρνησης, από τα οποία, όμως, σήμερα δεν διασώζεται ουδένα.
Τα μέλη της οικογένειας ήταν πάντα γνωστά με το όνομα Μεσδιάνοι και πατρίδα τους εθεωρείτο , το Ράχοβον ή σημερινό Πολύρραχο των Σερβίων.
Τελευταίος οπλαρχηγός της οικογένειας αυτής ήταν ο ιερέας Ιωάννης Μεσδιάνης, ο οποίος βρισκόταν σε πόλεμο προς κάποιον άλλο οπλαρχηγό της ίδιας επαρχίας, με τον οποίο μάλιστα συνδεόταν συγγενικά, εξ αγχιστείας.
Αφού φονεύτηκε ο Ιωάννης, η χήρα του, καταδιωκόμενη από τον ίδιο φονιά του συζύγου της, κατόρθωσε να σωθεί στα Σέρβια, περίπου το 1741, με τα τρία παιδιά της, Θεόδωρο, Δημήτριο και Μαρία.
Από εκεί κατέφυγε, νύχτα στην Κοζάνη, όπου ο μεν μεγαλύτερος γιος της, φύσει ικανός και γενναίος, κατέστη πρωτοφύλακας στην Κοζάνη, επονομαζόμενος Πρωταρματολός και πέθανε νέος , βρέθηκε σκοτωμένος από αγνώστους.
Ο νεότερος Δημήτριος, προσκοληθείς στην υπηρεσία ενός από τους τότε πλούσιους εμπόρους της Κοζάνης, του Λάτσκου Σαπουντζή, ο οποίος εμπορευόταν στην Ουγγαρία, εύκολα μπόρεσε να τραβήξει την προσοχή και την εύνοια του αφεντικού του, καθώς ήταν φύσει οξύνους, φρόνιμος και πιστός.
Για τις αρετές του αυτές εκτιμήθηκε δεόντως από τον πάτρωνά του και αγαπηθείς έγινε γαμπρός στη θυγατέρα του, παίρνοντας ως σύζυγο την κόρη του Σταμάτα, από την οποία γεννήθηκε ο Χαρίσιος που αναφέραμε.
Έτσι, ο Χαρίσιος που μνημονεύσαμε προηγουμένως έμεινε ορφανός από πατέρα, με τη μητέρα του Σταμάτα.
ΣΠΟΥΔΕΣ
Από μικρή ηλικία ο Χαρίσιος επιδόθηκε στην παιδεία και τη μόρφωση και παρακολούθησε ολόκληρη τη σειρά των μαθημάτων κοντά στον Αμφιλόχιο, που ήταν τότε Σχολάρχης στην Κοζάνη, ενώ στη σχολή του Λιβαδιού, από όπου είχε καταγωγή η οικογένεια του, παρακολούθησε Ρητορική, Φιλοσοφία και Μαθηματικά που παρέδιδε ο Σχολάρχης Διονύσιος.
Στην Κοζάνη και στο Λιβάδι υπήρξε μαθητής του Ιωάννη Πέζαρο, του Ιωνά Σπαρμιώτη και του Αμφιλόχιου Παρασκευά και αργότερα στην Πέστη της Ουγγαρίας, όπου έμεινε τρία χρόνια, ασκώντας παράλληλα το επάγγελμα του οικοδιδάσκαλου.
Από τους γιατρούς Σακελλάριο και Περδικάρη διδάχτηκε ιατρική μελετώντας ταυτόχρονα τα συγγράμματα του Ιπποκράτη, Γαληνού, Τραλλιανού, Διοσκουρίδη και την παθολογία του Ουφελάνδρου.
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΜΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Εργάστηκε ως οικοδιδάσκαλος στην Πέστη της Ουγγαρίας και όταν επέστρεψε στην Κοζάνη έγινε ιερέας.
Το 1794 χειροτονήθηκε ιερέας επί αρχιερέως Θεοφίλου, ενώ παράλληλα παρέδιδε στο σπίτι του θεολογικά μαθήματα και ρητορική, ασκώντας συγχρόνως και την εμπειρική ιατρική.
Στη διδασκαλία του ήταν Σωκρατικός, καθ’ ότι δίδασκε στις αγορές, τις εξοχές και πανταχού, όπου αν έβρισκε ομίλους, και γινόταν έτσι με πολλούς τρόπους ωφέλιμος στην κοινωνία.
Όταν ήταν σχολάρχης ο Στέφανος Σταμκίδης, δίδαξε στην Ελληνική Σχολή Ζωολογία, Χημεία, Ρητορική, Φυσική και Γενική Κατήχηση.
Κάθε Πέμπτη δίδασκε δημόσια, μπροστά σε μαθητές και εξωτερικούς ακροατές, οι οποίοι αθρόοι συνέρρεαν στις παραδόσεις του.
Στην εμφύλια τοπική διαμάχη μεταξύ Ρούση Κοντορούση και Γ. Αυλιώτη έχασε τα περιουσιακά του στοιχεία και για να επιβιώσει ασκούσε το επάγγελμα του διορθωτή ρολογιών, το οποίο είχε μάθει στην Πέστη
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ
Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία από τον πρόκριτο Κοζάνης Δ.Τακιατζή.,αλλά πέθανε πριν προλάβει να προσφέρει υπηρεσίες στην οργάνωση.
ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΑ ΕΡΓΑ
Ο Χαρίσιος Μεγδάνης υπήρξε και συγγραφέας καρποφόρος, σε σχέση με την εποχή του. Από τα συγγράμματά του, άλλα εκδόθηκαν στη Βιέννη κι άλλα έμειναν ανέκδοτα.
Υπήρξε ένας από τους τρεις κυριότερους πνευματικούς εκπροσώπους της Κοζάνης, κατά την τουρκοκρατία, μαζί με τους γιατρούς και λογίους Γεώργιο Σακελλάριο και Μιχαήλ Περδικάρη.
Tα γνωστά έργα του είναι εννέα.Πέντε έργα του εκδόθηκαν από τον ίδιο:
1 Ελληνικόν πάνθεον (Πέστη, 1812)
2 Οδηγία χριστιανική ορθόδοξος (Βιέννη, 1818)
3 Λύχνος του Διογένους (Βιέννη, 1818)
4 Καλλιόπη παλιννοστούσα (Βιέννη, 1819)
5 Αγγελία (Βιέννη, 1820)
. Η Αγγελία του αποτελεί σημαντική πηγή για τα σχολεία της Κοζάνης, μέχρι το 1819. Εκδόθηκαν ακόμη
6 Ακεσώ ή Ενωμένη Φαρμακοποιία και Φαρμακολογία (Κοζάνη 2015)
7 Απογραφική έκθεσις του μεσημβρινού μέρους της Μακεδονίας, Πτολεμαΐδα, 1940). Αποτελεί σημαντική πηγή βασική ιστορική πηγή για την ιστορία της δυτικής Μακεδονίας κατά την Τουρκοκρατία.
Τα έργα του
9 “Ηρωικαί ιστορίαι” και
10 “Λεξικό ιατρικής” έχουν χαθεί.
Και έχει γίνει λόγος και για άλλα έξι βιβλία του, ένα από τα οποία εκδόθηκε πολύ μεταγενέστερα
ΘΑΝΑΤΟΣ
Πέθανε από εγκεφαλικό το 1823, ως αποτέλεσμα φόβου, όταν προσκλήθηκε στα Σέρβια ως γιατρός από κάποιον μπέη εκεί για να τον θεραπεύσει, κι αφού είδε ότι η νόσος ήταν ανίατη, και απειλήθηκε από τον άρρωστο ότι θα τον κόψει το κεφάλι αν δεν θεραπευθεί. Μετακομίσθηκε στην Κοζάνη και πέθανε κατά τον Οκτώβριο του 1823 και θάφτηκε δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου.
Η ΤΙΜΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ
1.Προτομή του έχει στηθεί μπροστά στην Μητρόπολη Κοζάνης
2 Ο δρόμος που περνά που στήθηκε η προτομή πήρε το όνομα του και
3. Σε Δημοτικό Σχολείο στην Κοζάνη δόθηκε το όνομα “Χαρίσιος Μεγδάνης”.
Βρίσκεται στην οδό Αχρίδος. Προήλθε από τη συγχώνευση των 14ο και 16ο Δημοτικών Σχολείων της Κοζάνης, τα οποία καταργήθηκαν