Στο Β.Δ τμήμα της Κυζικηνής Χερσονήσου και βόρεια της Αρτάκης βρίσκονταν 5 πανέμορφα χωριά, που μέχρι το 1922 κατοικούνταν από ΄Ελληνες. Τα χωριά αυτά ήταν η Γωνιά,τα Ρόδα, το Χαράκη,η Δρακούντα και το Βαθύ .
Μετά τον ολέθριο ξεριζωμό, ένα μέρος των κατοίκων ήρθαν πρόσφυγες στην Δ. Μακεδονία, στην περιοχή της Καστοριάς (΄Αργος Ορεστικό,Μαυροχώρι και Κορησός) και ενδεχόμενα αυτό δεν ήταν τυχαίο, καθώς στην Αρτάκη, από τις αρχές του 19ου αιώνα μέτοικοι, από την Καστοριά έμεναν στην Αρτάκη και μάλιστα ολόκληρος ο μαχαλάς, όπου κατοικούσαν, ονομαζόταν ”Καστούρο ή Κατσούρι ”.
ΡΟΔΑ -ΡΟΥΤΙΑ-RUTYA-NARLI
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Χωριό παραθαλάσσιο στη νοτιοδυτική παραλία της Κυζικηνής χερσονήσου, 12 χλμ. βορειοδυτικά της Αρτάκης και 28 χλμ. δυτικά της Μηχανιώνας.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ 1922
Η ελληνική ονομασία του οικισμού ήταν Ρόδα, η τουρκική (παρουσιάζεται στα επίσημα οθωμανικά έγγραφα) Ρούτια (Rutya). Σήμερα ονομάζεται Narlı.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, το χωριό είχε περίπου 200 σπίτια, από τα οποία τα 150 ήταν χριστιανικά και τα 50 μουσουλμανικά.
Το 1901 το χωριό κατοικείται από 700 περίπου Έλληνες. ενώ το 1922 ήταν 645 κάτοικοι,.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Τα Ρόδα, εκκλησιαστικά υπάγονταν στη Μητρόπολη Κυζίκου.
Στο χωριό υπήρχαν δύο εκκλησίες.
1.Η μία αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο
Ο Άγιος Δημήτριος χτίστηκε οπωσδήποτε μετά το 1890 και
2 Η άλλη στην Αγία Παρασκευή., ενώ η Αγία Παρασκευή ήταν παλαιότερη.
Υπήρχε ακόμη μια αγνώστου ονόματος
Στα Ρόδα υπήρχε και Τζαμί για τους Μουσουλμάνους
ΠΑΙΔΕΙΑ
Υπήρχαν σχολεία υψηλού επιπέδου, τόσο για τους ΄Ελληνες. που το χρηματοδοτούσε η Εκκλησία, η οποία είχε στην ιδιοκτησία της τα λατομεία Γρανίτη, όσο και για τους Μουσουλμάνους,που χρηματοδοτούσε το κράτος ,
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την καλλιέργεια οπωροκηπευτικών και την κτηνοτροφία,
Παράγουν κουκούλια μεταξοσκώληκα, , αλιεύματα, φρούτα, ελιές, σταφύλια, ποτιστικά κρεμμύδια και πολλά άλλα, που προωθούν με καράβια προς την Κωνσταντινούπολη.
Εκτός αυτού υπήρχαν στη θέση «Μεγάλο Καρύδι», λίγο έξω από το χωριό προς την πλευρά του χωριού Γωνιά, μεταλλεία γρανίτη, τα οποία τα εκμεταλλευόταν ιταλική εταιρεία, η οποία πλήρωνε το αντίστοιχο ενοίκιο στην εκκλησιαστική επιτροπή.
Εκτός από γρανίτη σε κυβόλιθους παρήγαγαν και άμμο για τις οικοδομές.
Την άμμο την παραλάμβαναν καΐκια και προοριζόταν για χρήση σε οικοδομές.
Τα έσοδα αυτά επέτρεπαν στην εκκλησιαστική επιτροπή να παίζει και το ρόλο του πιστωτή σε φτωχούς κατοίκους του χωριού.
ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Μικρασιατική Καταστροφή Με τον φόβο της σφαγής και της εξορίας, τον Αύγουστο του 1922., οι Ροδιάτες φεύγουν άρον-άρον με δύο τρόπους: Δύο καΐκια για Μυτιλήνη, ενώ οι περισσότεροι περνούν στο διπλανό νησί Αλώνη και μετά στο νησί του Μαρμαρά, από όπου μετά από 20 μέρες τους παραλαμβάνει το πλοίο “Προποντίς” και τους αποβιβάζει στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης, για να καταλήξουν στην Αγία Βαρβάρα της Τούμπας, απ’ όπου οι περισσότεροι διασκορπίζονται σε μικρές ομάδες.
Η ομάδα της Μυτιλήνης είναι που φθάνει το 1923 για διερεύνηση στην περιοχή, απορρίπτει τη θέση της σημερινής Ουρανούπολης σαν στενάχωρη και μικρή, διαμένει λίγους μήνες πρόχειρα στην Ιερισσό, προτείνει για το νέο χωριό την πλαγιά, στο σημερινό λιμάνι της Ιερισσού, και αφού οι Ιερισσιώτες αντιδρούν φοβούμενοι μελλοντική ένωση των χωριών, τελικά επιλέγει τη θέση Πρόβλακας” ( πριν από το αυλάκι= πριν τη Διώρυγα του Ξέρξη) και ευνόητα ονομάζει το νέο χωριό “Νέα” Ρόδα.
Άλλοι κάτοικοι των Ρόδων κατέληξαν στην Καβάλα, τα Λιμενάρια της Θάσου, το Άργος Ορεστικό και το Μαυροχώρι Καστοριάς.
ΧΑΡΑΚΙ (H) – ΧΕΡΕΚ – ILHANKOY – HARAGIJA
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Το Χαράκι Βρίσκεται 14 χιλιόμετρα βόρεια από την Αρτάκη.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ 1922
Μέχρι την ανταλλαγή του 1924, είχε 1500 κατοίκους, ενώ σήμερα έχει 415.Το Ελληνικό όνομα Χαράκι, το τουρκικό είναι Herek Χερεκ είχε 1100-1300 κατοίκους και όλοι σχεδόν Έλληνες.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Στο χωριό κατοίκησαν Μουσουλμάνοι πρόσφυγες από την Αριδαία αλλά και από την Κρήτη
Β.Δ του χωρίου στην θέση Καστράκι υπήρχαν ερείπια κτηρίων της Βυζαντινής περιόδου.
Στο χωριό, πέρα από βυζαντινά ερείπια, υπήρχαν ερείπια μεσαιωνικού πύργου
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Το χωριό άνηκε στην Μητρόπολη της Κυζίκου
Είχε δυο εκκλησίες
1 Της Υπεραγίας Θεοτόκου πολύ παλιά και
2.Της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που χτίστηκε το 1845
Ακόμη, υπήρχαν δυο μονάστρια του Αγίου Γεωργίου και των Αγίων Αποστόλων στην θέση Φαφλιμή.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Υπήρχε πεντατάξιο σχολείο, με 2 δασκάλους, οι οποίοι δίδασκαν αποκλειστικά Ελληνικά.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Υπήρχαν 5 ελαιοτριβεία, τα οποία βρίσκονται στην κορυφή των εισοδηματικών πηγών του χωριού και υπήρχαν και πολλοί αμπελουργοί οι παρήγαγαν σταφίδα και κρασί. Και σχεδόν όλοι ασχολούνταν με την σηροτροφία, ενώ υπήρχαν και κάποιοι, οι οποίοι ασχολούνταν με την αλιεία.
ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Οι περισσότερες οικογένειες εγκαταστάθηκαν στα Λιμενάρια της Θάσου,στην Καβαλά ,στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης και στην Αθήνα
ΔΡΑΚΟΥΝΤΑ -ΔΡΑΚΟΝΤΑ -ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ-DOGANLAR
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
To χωριό Δρακούντα βρισκόταν στη βορειοδυτική παραλία της Κυζικηνής Χερσονήσου, στην κοιλάδα μικρού ανώνυμου ρΈματος, 13 χλμ. Β-ΒΔ της Αρτάκης και 26 χλμ. ΒΔ της Πάνορμου. Η σημερινή του ονομασία είναι Doğanlar
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ 1922
Η ελληνική ονομασία του ήταν Δρακούντα (καταχωρισμένη στα βιβλία της μητρόπολης) και στα οθωμανικά έγγραφα αναφερόταν ως Drakonda.
Οι κάτοικοι μιλούσαν την ελληνική γλώσσα, με πολλές όμως διαλεκτολογικές ιδιαιτερότητες που ίσως ανάγονταν σε κάποια κρητική καταγωγή
Το 1922 αναφέρεται ο αριθμός Ελλήνων κατοίκων 610 και ελαχιστων Μουσουλμάνων .
Ο οικισμός ήταν χωρισμένος σε
Άνω Δρακούντα (που ήταν και παλαιότερη) και
Κάτω Δρακούντα (ήταν η παράλια).
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Το χωριό ανήκε εκκλησιαστικά στη Μητρόπολη Αρτάκης.
Στην Κάτω Δρακούντα υπήρχε εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο, η οποία χτίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα.
Στην Άνω Δρακούντα βρισκόταν η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, η οποία οικοδομήθηκε το 1838.
Λίγο έξω από το χωριό, προς δυσμάς, υπήρχε ένα μικρό μοναστήρι αφιερωμένο στην Αγία Τριάδα.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Το σχολείο βρισκόταν στην Άνω Δρακούντα.
Ήταν πεντατάξιο, μεικτό με έναν δάσκαλο.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Οι κάτοικοι της Άνω Δρακούντας ήταν κυρίως γεωργοί και σηροτρόφοι, ενώ οι κάτοικοι της Κάτω Δρακούντας ασχολούνταν με την αλιεία και τη ναυτιλία.
ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή οι κάτοικοι της Δρακούντας εγκαταστάθηκαν κυρίως στο Μαύροβο (Μαυροχώρι ) της Καστοριάς.
ΒΑΘΥ -VAΤΗΥ -FETI -TURAN
1901 έδινε για το Βαθύ τον αριθμό των 745 κατοίκων
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Παραθαλάσσιο χωριό στη βορειοδυτική παραλία της Κυζικηνής χερσονήσου, 13 χλμ. Β-ΒΔ της Αρτάκης.
OI ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Η ελληνική ονομασία του οικισμού ήταν Βαθύ (έτσι αναφερόταν και στα εκκλησιαστικά έγγραφα), ενώ η οθωμανική ονομασία του ήταν Feti. Σήμερα λέγεται Turan. Κατά την περίοδο πριν από το 1922, το Βαθύ αριθμούσε περί τα 150 σπίτια, με πληθυσμό περίπου 800 κατοίκους, όλους ελληνορθόδοξους.1 Η γλώσσα των κατοίκων ήταν η ελληνική, με κάποιες ιδιομορφίες
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Στο χωριό υπήρχε μία εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Παρασκευή.
Υπήρχαν δύο σημαντικά μοναστήρια:
Το πρώτο, που βρισκόταν στην τοποθεσία Ατσίποτος, ήταν αφιερωμένο στην Αγία Τριάδα, ενώ το
Δεύτερο στην Παναγία Φανερωμένη.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Υπήρχε επίσης ένα μεικτό πεντατάξιο σχολείο,πολύ κοντά στη θάλασσα.
Οι μαθητές διδάσκονταν μόνο τα ελληνικά, ενώ, εάν ήθελαν να συνεχίσουν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, έπρεπε να μεταβούν στην Αρτάκη.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Οι ντόπιοι ασχολούνταν, κυρίως με την παραγωγή μεταξιού και οπωροκηπευτικών. Όμως η σημαντικότερη δραστηριότητά τους ήταν η ναυτιλία. Στο λιμάνι του χωριού υπήρχαν κατά τις δεκαετίες πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή γύρω στα 15 ιστιοφόρα, για την ακρίβεια μπομπάρδες, τα οποία ανήκαν σε Οθωμανούς από την Κωνσταντινούπολη, οι καπετάνιοι τους όμως, όπως και τα πληρώματα τους προέρχονταν από το Βαθύ.
Τα ιστιοφόρα μεγάλης χωρητικότητας μετέφεραν συνήθως κάρβουνο και ξύλα σε διάφορα λιμάνια του Εύξεινου Πόντου, ενώ τα μικρότερα ασχολούνταν με το εμπόριο οπωροκηπευτικών, τα οποία μεταφέρονταν κυρίως στην αγορά της Κωνσταντινούπολης.
ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Οι κάτοικοι του χωριού μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή μετοίκησαν στην Κορησό (Γκόριντσα), το Άργος Ορεστικό (Χρούπιστα) και στο Μαύροχωρι της Καστοριάς, όπως επίσης και στον Πειραιά, την Καβάλα, τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα.
ΓΩΝΙΑ
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Το παραθαλάσσιο χωριό Γωνιά βρίσκεται στα νοτιοδυτικά παράλια της Κυζικηνής Χερσονήσου. Είναι το νοτιότερο χωριό στη δυτική πλευρά της Χερσονήσου πριν από την πόλη της Αρτάκης, 6 χλμ. ΒΔ από αυτήν.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ 1922
Το ελληνικό όνομα του οικισμού ήταν Γωνιά.
Κατά τις δεκαετίες πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή η Γωνιά είχε 300 με 400 σπίτια και περίπου 1.600 κατοίκους, όλους ελληνορθόδοξους
Η γλώσσα των κατοίκων ήταν ελληνική, με στοιχεία τουρκικής.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Το χωριό ανήκε εκκλησιαστικά στη δικαιοδοσία της μητρόπολης Κυζίκου. Στο χωριό υπήρχαν δύο εκκλησίες: η μία αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και η άλλη στον Άγιο Δημήτριο. Δεκαπέντε λεπτά της ώρας από το χωριό υπήρχε ένα μικρό μοναστήρι αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο. Σημαντικό επίσης για τη θρησκευτική ζωή του οικισμού ήταν το αγίασμα της Αγίας Τρυφαίνης, το οποίο γιόρταζε στις 31 Ιανουαρίου. Οι κάτοικοι του χωριού είχαν ταυτίσει το σημείο μαρτυρίου της Αγίας, με μια θέση λίγο έξω από το χωριό τους. Το αγίασμα το επισκέπτονταν συνήθως γυναίκες που δεν είχαν αρκετό γάλα για να θηλάσουν τα νεογνά τους.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Το χωριό επίσης διέθετε ένα μεικτό πεντατάξιο σχολείο, όπου το 1905 φοιτούσαν 154 μαθητές.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνταν με την αμπελουργία, τη σηροτροφία και την καλλιέργεια της ελιάς.
Στην περιοχή επίσης λειτούργησαν δύο λατομεία,
ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή η πλειονότητα των κατοίκων εγκαταστάθηκε στη Χαλκιδική, όπου και ίδρυσαν χωριό με το όνομα Νέα Γωνιά (περί τις 100 οικογένειες). Άλλες οικογένειες εγκαταστάθηκαν στο Τσάκωνο Αριδαίας, στην Αβραμηλιά Καβάλας, στη Θεσσαλονίκη, στην Ξάνθη και την Αθήνα.
