10 ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΡΑΤΟΣ
Πρόλογος
Η έντονη περιδίνηση στην οποία βρίσκεται η πατρίδα μας εδώ και 3,5 χρόνια καθιστά επιτακτική την ανάγκη εκπόνησης εθνικού σχεδίου για την έξοδο από την κρίση και την ανασυγκρότηση μας.
Κανένα σχέδιο δεν οδηγεί πουθενά αν δεν ξέρουμε που θέλουμε να πάμε. Αυτό είναι και το κεντρικό ερώτημα. Ξέρουμε που θέλουμε να πάμε;
Νομίζω πως ναι. Πάμε στον κόσμο που θέλουμε να ανήκουμε. Στον κόσμο των ώριμων Δημοκρατιών της Δύσης. Αυτή είναι η απάντηση στα ιστορικά μας διλήμματα, αυτό είναι που θέλουν οι πολίτες, αυτή είναι και η ιστορική παρακαταθήκη της παράταξης μας.
Έτσι έχουν νόημα οι θυσίες των πολιτών για την παραμονή μας στη ζώνη του ευρώ.
Σε μια τέτοια πορεία εθνικής ολοκλήρωσης το ζήτημα του κράτους είναι αυταπόδεικτα πρωτεύουσας σημασίας, γιατί εκεί εστιάζεται η βασική ειδοποιός διαφορά μας από τις ώριμες Δημοκρατίες.
Η υστέρηση μας στο πεδίο του κράτους σχετίζεται με ιστορικούς λόγους που ανάγονται στη συγκρότηση του έθνους μετά την εθνική παλιγγενεσία.
Αν αυτό είναι γνωστό, άλλο τόσο είναι επιβεβλημένο να το ξεπεράσουμε.
1. Ποιος είναι ο ορισμός του κράτους;
Το εκκρεμές των ορισμών κινήθηκε πολλά χρόνια ανάμεσα στο κράτος- πράγμα και στο κράτος- υποκείμενο.
Ο Ν. Πουλαντζάς έδωσε ένα εξαιρετικό εργαλείο κατανόησης ορίζοντας το κράτος ως μια σχέση, ή ακριβέστερα ως την υλική συμπύκνωση ενός συσχετισμού δυνάμεων, ανάμεσα σε τάξεις και μερίδες τάξεων έτσι όπως εκφράζονται, πάντοτε με ειδικό τρόπο μέσα στο κράτος. Με αυτό τον ορισμό στην έννοια του κράτους δεν συμπεριλαμβάνονται μόνο οι θεσμοί διοίκησης και εξουσίας, αλλά και οι αντιλήψεις και οι νοοτροπίες, το μοντέλο ανάπτυξης και φυσικά οι κοινωνικοί αγώνες.
2. Να δώσουμε νέο νόημα στο δημόσιο διάλογο.
Τα τελευταία 25 χρόνια έχουν επικρατήσει δύο στερεότυπα στη συζήτηση για το κράτος. Ο αριθμός των δημοσίων υπαλλήλων και η συμμετοχή του κράτους στην οικονομική δραστηριότητα. Αν τα μειώσουμε δραστικά αμφότερα, θα… απογειωθούμε.
Σίγουρα το κράτος μας είναι ακριβό γι΄ αυτό που παράγει και εξίσου σίγουρα η αποστολή του δεν είναι να παράγει είδη ένδυσης και υπόδησης.
Το ζήτημα όμως δεν είναι αυτό, αλλά η συγκάλυψη πραγματικών προβλημάτων, όπως
ο τρομακτικός ανορθολογισμός στην κατανομή του ανθρώπινου δυναμικού στο Δημόσιο
η θλιβερά αργή εισαγωγή σύγχρονων τεχνολογιών στη Διοίκηση
το τεράστιο μερίδιο του ιδιωτικού τομέα στην Υγεία
η άνοδος της kwh με την απελευθέρωση της ενέργειας, που ήδη στις ΗΠΑ αναθεωρείται ως επιλογή
η αργή απονομή δικαιοσύνης όπου η Παγκόσμια Τράπεζα «χρεώνει» το 50% του προβλήματος ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας κ.α.
Ξεπερνώντας, λοιπόν, τα στερεότυπα δίνουμε νόημα στην έννοια της μεταρρύθμισης.
3. Η συμμαχία των παραγωγών.
Μεταρρύθμιση παντού με ρήξεις και τομές, αλλά από ποιους και για ποιους;
Υπάρχουν δύο αλληλουχίες αριθμών που αποτυπώνουν με ενάργεια το πρόβλημα της χώρας. Είναι το μερίδιο της Αττικής στο εθνικό ΑΕΠ που αυξήθηκε 40% τα τελευταία 20 χρόνια, την ίδια ώρα που το μερίδιο του πρωτογενούς τομέα συρρικνώθηκε αντίστοιχα.
Κοντολογίς, η αποδιάρθρωση παραγωγικών τομέων πήγε χέρι- χέρι με την υπερσυγκέντρωση πλούτου- δύναμης και ανθρώπων στην Αθήνα. Πρόκειται για φαινόμενο τριτοκοσμικό όσο και αν αυτό ενοχλεί.
Δεν προτείνω, βέβαια, πόλεμο στην Αθήνα, τουναντίον. Αν είμαστε σε πόλεμο, και είμαστε, το πρώτο ύψωμα που πρέπει να καταληφθεί είναι αυτό του κέντρου της Αθήνας.
Απαλλαγμένο από διαδηλώσεις, εγκληματικότητα και γκέτο παράνομων μεταναστών, να αποδοθεί στους κατοίκους του, στους εμπόρους και φυσικά στους τουρίστες που μπορεί να αυξηθούν θεαματικά. Όχι πάντως στους ραντιέρηδες και στο life style.
Το φαινόμενο του brain- drain δεν είναι παιδί της κρίσης. Εδώ και δέκα, τουλάχιστον, χρόνια στα αστικά κέντρα της περιφέρειας τα πιο ανήσυχα, φιλόδοξα, ανταγωνιστικά παιδιά αποσυνδέουν το μέλλον τους από τον τόπο καταγωγής τους και αναζητούν την τύχη τους όχι στο λεκανοπέδιο αλλά στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας είναι επιλογή τόσο για την Αθήνα όσο και για την περιφέρεια.
Με αυτή τη ματιά είναι καθαρό πως η κοινωνική συμμαχία αυτών που παράγουν προϊόντα- γνώση- υπηρεσίες είναι η κινητήρια δύναμη που μπορεί να αλλάξει τους συσχετισμούς στο ελληνικό κράτος.
4. Το επιτελικό κράτος
Το σύγχρονο κράτος είναι μεγάλο για τα μικρά και μικρό για τα μεγάλα.
Ολοένα και περισσότερες αποφάσεις που αφορούν τη ζωή μας λαμβάνονται στα διεθνή φόρα. Ακριβώς γι΄ αυτό το σύγχρονο κράτος στην κορυφή του, ή στο κέντρο του, οργανώθηκε επιτελικά.
Δίνει τις μάχες εκεί που διακυβεύονται ζωτικά συμφέροντα των πολιτών του και είναι απαλλαγμένο από περιττά βάρη στο εσωτερικό όπου φροντίζει και μεριμνά για την αποτελεσματική διεύθυνση.
Αριθμός Υπουργείων, αριθμός δημοσίων υπαλλήλων, είδος και πλήθος αρμοδιοτήτων είναι μερικά κριτήρια σύγκρισης.
Όποιο κριτήριο και αν επιλέξουμε η ελληνική πραγματικότητα είναι θλιβερή.
Από το Υ.ΜΑ.Θ. μέχρι τη Γ. Γρ. Αιγαίου και από την πεζοδρόμηση της Ερμού από το ΥΠΕΧΩΔΕ μέχρι τον ορισμό Προέδρων λαϊκών αγορών από τον Υπουργό ο κατάλογος είναι μακρύς. Την ίδια ώρα, χάνουμε τις μάχες για τη νέα Κ.Α.Π. Μετά τη φέτα, δηλαδή, και για το λάδι, τη ζάχαρη κ.ο.κ.
5. Αποκέντρωση παντού με ισχυρή Αυτοδιοίκηση.
Η επιλογή του επιτελικού κράτους καθιστά υποχρεωτικές, αντίστοιχα, αυτές της αποκέντρωσης και της ισχυρής Αυτοδιοίκησης.
Παντού στον αναπτυγμένο κόσμο υπάρχει μια σαφής διάκριση αρμοδιοτήτων.
Το κεντρικό κράτος και η Κυβέρνηση εγγυώνται την υγεία και την παιδεία, την ασφάλεια και την ασφάλιση, την άμυνα και την εκπροσώπηση της χώρας, δηλαδή τα μείζονα.
Αναθέτει τις υπηρεσίες για τον πολίτη στον Α΄ βαθμό αυτοδιοίκησης και την ανάπτυξη στο Β΄.
Η επιλογή αυτή είναι συνώνυμη της αποτελεσματικότητας εδώ και πολλές δεκαετίες και αυτό είναι το ζητούμενο για μας.
Είναι απόλυτα καθαρό ότι η επιλογή αυτή είναι εφικτή μόνο με τη λογική της εξ ολοκλήρου ευθύνης.
Αρμοδιότητα σημαίνει ευθύνη.
Πουθενά στον πολιτισμένο κόσμο το κεντρικό κράτος δεν πληρώνει τα πρόστιμα για τον Κουρουπητό, ούτε βέβαια χαρίζει κάθε τρεις και δύο χρέη των συνεταιρισμών.
Η φορολογική αποκέντρωση είναι η μητέρα των μεταρρυθμίσεων που οδηγεί στην αυτοδιοίκηση της ευθύνης.
6. Το ανθρώπινο δυναμικό
Η αξιοκρατία στις προσλήψεις και στην εξέλιξη των υπαλλήλων, με τον αποκλειστικό έλεγχο του ΑΣΕΠ, η επιμόρφωση τους στις νέες τεχνολογίες και η διαρκής αξιολόγηση δομών και προσώπων βάσει στόχων, αποτελούν επιλογές εκ των ων ουκ άνευ σε ό,τι αφορά το ανθρώπινο δυναμικό της δημόσιας διοίκησης και της αυτοδιοίκησης.
Η πιο βαθιά τομή όμως είναι αυτή που ήδη έχει γίνει και δεν είναι άλλη από τη θεσμοθέτηση του κρατικού υπαλλήλου που δίνει στην κινητικότητα μόνιμο χαρακτήρα.
Έτσι μπορούμε να λύσουμε το μείζον πρόβλημα του ανθρώπινου δυναμικού που είναι η κραυγαλέα ανορθολογική κατανομή του.
Περιορίζομαι σε ένα τρανταχτό παράδειγμα.
Το 1994 όταν θεσμοθετήθηκε η Ν.Α. υπηρετούσαν στο δημόσιο 3500 γεωπόνοι, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων στις Δνσεις Γεωργίας των κρατικών Νομαρχιών, δίπλα στον παραγωγό.
Το 2010, παραμονές του «Καλλικράτη», οι γεωπόνοι – Δ.Υ. ανέρχονταν σε 4500 και στο σύνολό τους ασχολούνταν με ελέγχους, την ίδια ώρα που οι Δνσεις Γεωργίας είχαν απορφανιστεί.
Η τάση των ανθρώπων να προτάσσουν προσωπικές και οικογενειακές ανάγκες μετακινούμενοι κατά κανόνα στα μεγάλα αστικά κέντρα είναι απόλυτα θεμιτή και κατανοητή. Η ικανοποίηση αυτής της επιθυμίας, όμως, ανεξάρτητα από τις ανάγκες της υπηρεσίας είναι το θλιβερό επίτευγμα του πελατειακού κράτους.
Αναγέννηση του πρωτογενούς τομέα με τους γεωπόνους στα γραφεία των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης δε γίνεται!
Να κλείσω το παράδειγμα τονίζοντας πως δεν είναι μεμονωμένο αλλά τυπικό δείγμα της γενικής τάσης.
Ενδεικτικά αξίζει να σημειωθεί πως επί πολλά χρόνια η ΔΕΗ είχε στη Χαλκοκονδύλη περισσότερους υπαλλήλους από το λεκανοπέδιο Δυτικής Μακεδονίας που παρήγαγε το 70% της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας.
Αν χρειάζεται ένα γενικότερο παράδειγμα ας είναι από την αυτοδιοίκηση.
Το φθινόπωρο του 2011 στους 10 μεγαλύτερους δήμους της χώρας είχαμε 11.000 πλεονάζοντες και ισάριθμα κενά σε 250 Δήμους από το Καστελόριζο μέχρι την Αντίπαρο και από την Ύδρα μέχρι τα Άγραφα και τα Τζουμέρκα.
Κλείνω το κεφάλαιο του ανθρώπινου δυναμικού με μια θέση.
Η πιο θετική συνέπεια της κρίσης είναι η αποσύνδεση της νέας γενιάς από το όνειρο μιας θέσης στο Δημόσιο.
Η εξέλιξη αυτή πρέπει να κλειδώσει με ανεπίστροφη βαλβίδα. Για την ίδια εργασία, με τα ίδια προσόντα η αμοιβή στον ιδιωτικό τομέα πρέπει να είναι 1€ τουλάχιστον μεγαλύτερη από την αντίστοιχη στο Δημόσιο.
7. Διαφάνεια
Η διαφάνεια στο Δημόσιο είναι καθολική απαίτηση των καιρών και των πολιτών.
Υπάρχουν σε όλα τα πολιτισμένα κράτη διάφορες διαδικασίες αποτελεσματικού ελέγχου που κατοχυρώνουν τη διαφάνεια. Ας υιοθετήσουμε μια από όλες τις διαθέσιμες.
Η λύση πάντως δεν είναι κάθε λίγο και λιγάκι να δημιουργούμε ένα νέο σώμα επιθεωρητών ή μια επιπλέον ανεξάρτητη αρχή. Πέραν αυτού, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι την αδιαφάνεια ευνοεί η πολυπλοκότητα και η γραφειοκρατία.
Πάρτε παράδειγμα τις πολεοδομίες. Δεν υπάρχει πολεοδομικό πρόβλημα στο οποίο ένας έμπειρος Μηχανικός να μη μπορεί να δώσει δύο τουλάχιστον «νόμιμες» λύσεις, διαφορετικές μεταξύ τους.
Η κωδικοποίηση και απλούστευση της νομοθεσίας είναι τιτάνιο έργο που πρέπει να ξεκινήσει από νευραλγικούς τομείς.
Τα αντίστοιχα ισχύουν και για τη Βαβέλ των αρμοδιοτήτων όπου επικρατεί η απόλυτη σύγχυση.
Μια λεωφορειολωρίδα θέλει 12 υπογραφές για να θεσμοθετηθεί.
Όποιος θυμάται πως λειτουργούσε η Αθήνα το καλοκαίρι του 2004 αντιλαμβάνεται και το τίμημα αυτής της σύγχυσης και της αβελτηρίας.
Αξίζει να σημειωθεί πως η ανεπίγνωστη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού στην οποία έγινε αναφορά πιο πάνω βρίσκεται στην καρδιά του προβλήματος.
Κανένας δεν συνειδητοποίησε επί πολλά χρόνια ότι η διολίσθηση των ανθρώπων στα Υπουργεία και τις κεντρικές υπηρεσίες δημιουργούσε τη νέα γενιά της γραφειοκρατίας. Αφού ήταν εκ των πραγμάτων πλεονάζοντες έπρεπε να εφευρεθεί αντικείμενο εργασίας.
Έτσι φτάσαμε στον τραγέλαφο οι προσλήψεις 4μήνων και 8μήνων να ελέγχονται και να εγκρίνονται 3 φορές. Από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση, το Υπ. Εσωτερικών και τέλος από το Υπ. Διοικ. Μετ/σης, τελευταία και από τον κ. Τρα. Με δυο λόγια το κράτος ελέγχει για μια πρόσληψη 4μηνίτη 3 φορές το Δήμο και 2 φορές τον εαυτό του.
8. Το κοινωνικό κράτος
Διεξέρχομαι γρήγορα το ζήτημα του κοινωνικού κράτους που αποτελεί ολόκληρο κεφάλαιο από μόνο του, με τρεις παρατηρήσεις.
Στην υγεία, οι υγιείς δυνάμεις, φαίνεται να συγκλίνουν εδώ και χρόνια στη μεγάλη τομή της πρωτοβάθμιας περίθαλψης.
Στην παιδεία, έμπειροι εκπαιδευτικοί που δεν έχουν διαλάμψει στα ιδιαίτερα, φωνάζουν εδώ και χρόνια ότι τα νέα παιδιά όταν φτάνουν στο Λύκειο έχουν ήδη απαξιώσει σε μεγάλο βαθμό το Δημόσιο Σχολείο.
Ας ξεκινήσουμε αυτή τη φορά από κάτω προς τα πάνω.
Στην ασφάλιση ήδη υπάρχει η πρωτοποριακή πρόταση του ΠΑΣΟΚ για τη διατήρηση 500.000 θέσεων εργασίας με χρηματοδότηση των ενσήμων στους κλάδους που δοκιμάζονται και μάλιστα με μηδενικό δημοσιονομικό κόστος.
Ας σημειωθεί ότι στη Φινλανδία από την είσοδό της στο ευρώ αυξομειώνουν το κόστος ασφάλισης ανάλογα με το αν η οικονομία τους ή και ένας κλάδος βρίσκεται σε ανάπτυξη ή σε ύφεση.
9. Η εξουσία και το πολιτικό σύστημα
Ο εκλογικός νόμος πρέπει να αλλάξει σε 2 σημεία. Την κατάργηση του μπόνους των 50 εδρών και το σπάσιμο των μεγάλων εκλογικών περιφερειών.
Το βάθος της κρίσης και η πολύχρονη προσπάθεια που απαιτείται προϋποθέτει ευρύτερες συναινέσεις γι’ αυτό χρειαζόμαστε αναλογικότερο σύστημα. Πολύ απλά οι Κυβερνήσεις τα επόμενα 10 χρόνια πρέπει να είναι πλειοψηφία τόσο στη Βουλή όσο και στην κοινωνία.
Σε ό,τι αφορά το σπάσιμο των μεγάλων περιφερειών πρέπει να σημειωθεί το προφανές. Η αποξένωση των πολιτικών εκπροσώπων από τους πολίτες – εκλογείς τους είναι μοιραία στις μεγάλες περιφέρειες. Αυτό ενδυναμώνει το ρόλο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης αφού η αναγνωρισιμότητα είναι υπέρτατο κριτήριο και η οικογενειοκρατία καλά κρατεί για τον ίδιο περίπου λόγο. Αμφότερα κάνουν κακό στη Δημοκρατία και πρέπει να αλλάξουν.
10. Εθνικό Φορολογικό
Κλείνω από ‘κει που ξεκίνησα και αναφέρομαι στην κοινωνική συμμαχία των παραγωγών.
Το εθνικό φορολογικό είναι μητέρα των αλλαγών γιατί πρέπει να συγκλίνουν τα καλώς νοούμενα συμφέροντα της κοινωνικής συμμαχίας που μπορεί να βγάλει τη χώρα από την κρίση και να την οδηγήσει σε πορεία ανόρθωσης δίνοντας ελπίδα και προοπτική στους πολίτες και κυρίως στη νέα γενιά.
Επίλογος
Καθώς το ΠΑΣΟΚ στο διήμερο συμπόσιο του συμφιλιώνεται με την ιστορία του κοιτώντας προς το μέλλον είναι επιτακτική ανάγκη να αντιληφθούμε το βάρος της ευθύνης μας για την αλλαγή στο κράτος.
Η προσπάθεια παλινόρθωσης του κράτους της Δεξιάς από τη Ν.Δ. και οι παρωχημένες και παλαιοκομματικές αντιλήψεις του ΣΥΡΙΖΑ που προτείνει την επιστροφή στο παρελθόν πρέπει να μας κινητοποιήσουν.
Μόνο η Κεντροαριστερά, οι ευρωσοσιαλιστές, η Δημοκρατική παράταξη, μπορεί να δώσει ξανά πνοή στη χώρα και το ΠΑΣΟΚ είναι ο βασικός κινητήριος μοχλός αυτής της προσπάθειας.
