( Κόσδιανι ,Κόστιανι , Κωστάνιανη , ή κάτι άλλο ήταν το όνομα του οργανωμένου οικισμού στην Ήπειρο που οι κάτοικοι του μαζί με τους κάτοικους της Πρεμετής και του Μπιθυκούκιου κατηφόρισαν για την περιοχή που σήμερα βρίσκεται η Κοζάνη και κατά την επικρατέστερη άποψη έδωσαν το όνομα της πατρίδας τους στην πολύ που πρώτοι αποίκισαν ; )
Σταύρου Π. Καπλάνογλου – Συγγραφέα -Ιστορικού ερευνητή:
Όταν για πρώτη φορά πριν από 14 χρονιά ασχοληθήκαμε με την ιστορία της Κοζάνης, έχοντας σαν οδηγό το βιβλίο του Π. Λίουφη , διαβάζοντας για τους 3 οικισμούς που κάτοικοι του , εγκατέλειψαν στην Ήπειρο την πατρίδα τους ,νοιώθοντας φόβο από τις συνέπειες να αλλάξουν την θρησκεία τους , θελήσαμε να πάρουμε πληροφορίες για του οικισμούς Πρεμετή , Μπιθικούκι και Κόσδιανη .
Δεν δυσκολευτήκαμε να βρούμε πληροφορίες για τους 2 πρώτους οικισμούς ,το πρόβλημα ήταν ο τρίτος οικισμός η Κόσδιανι .
Από ότι φαίνεται και ο ίδιος αντιμετώπισε το ίδιο πρόβλημα γράφοντας άλλα 2 ονόματα Κόστιανι και Κωστάνιανη
Έγραφε :
<<Ούτως εχόντων των πραγμάτων περί το 1390 άποικοι εκ Πρεμετής ,Μπιθυκουκίου και Κόσδιανης …. >> αναφέροντας το όνομα του οικισμού Κόσδιανι,
Επαναλαμβάνει το ίδιο όνομα στην συνεχεία μιλώντας για την εγκατάσταση τους κοντά στην Εράτυρα .
<<….ονομάσαντες το μέρος Κόσδιανη από της ερημωθείσης εν Ηπείρω Κόστιανη ή Κοστάνιανης κειμένης εν τη επαρχία Παγώνιανης … >> , όπου αναφέρει τα ονόματα Κόστιανη και Κοστάνιανη ,δίνοντας περισσότερες πληροφορίες στην συνέχεια .
Η αναζήτηση αυτού του οικισμού είχε ιδιαίτερη βαρύτητα , γιατί τελικά το αρχικό όνομα Κόσδιανη που είχε η νυν Κοζάνη το βλέπουμε στις πρώτες απογραφές (αρχές του 15ου αιώνα ) .
Αυτό τουλάχιστον έδειχνε και η ονομασία που δόθηκε και στον πρώτο οικισμό που δημιούργησαν ανάμεσα στην Εράτυρα και την Γαλατινή.
<<….ονομάσαντες το μέρος Κόσδιανη ..… >> αργότερα την αναφέρει σαν <<Παλιοκόζιανι >> προφανώς για να την διαχωρίσει από την νέα πλέον Κόσδιανι στην Σκρκα και την Τζαμάρα. που έγινε σήμερα Κοζάνη .
Η Κόσδιανι της Ηπείρου όπως φαίνεται ήταν ήταν αξιόλογος οικισμός είχε καταστραφεί κάπου ανάμεσα στο 1390 και το 1398 μ.Χ. , και οι κάτοικοι των άλλων οικισμών το δείχτηκαν και τις 2 φορές να ονομασθεί ο οικισμός με κάποιο παραπλήσιο όνομα με το Κόσδιανι ΄Κόστιανι .
Ψάξαμε και εμείς την πρώτη φορά που ασχοληθήκαμε συστηματικά με την ιστορία της Κοζάνης για να γράψουμε τα κείμενα για την TV το 2011 δεν βρήκαμε πολλά πράγματα και δώσαμε τελικά τις πληροφορίες που δίνει ο Λίουφης που επικεντρώνεται κυρίως στο όνομα της Κωστάνιανης που βρίσκεται Ν.Δ, των Ιωαννίνων εντός της Ελληνικής επικράτειας .
Όταν πριν από λίγο καιρό αποφασίσαμε να αξιοποιήσουμε τα κείμενα του αρχείου μας και να τα μετουσιώσουμε σε βιβλίο ,αρχίσαμε και πάλι την αναζήτηση της Κόσδιανι ΄Κόστιανι .
Αυτή την φορά θέλουμε να πιστεύουμε ότι σταθήκαμε πιο τυχεροί.
Ένας μικρός οικισμός που βρίσκετε 7 χλμ Β.Δ. της Πρεμετής άκουγε στο όνομα << Κόσανα >> γραφόταν στην Αλβανική γλωσσά << Kocine >> διαβάζοντας το ιστορικό του μας έδινε πολλές πιθανότητες να ήταν αυτός που εγκατέλειψαν το 1390 -1398 οι κάτοικοι του εξαφανίσθηκε και ανάβιωσε αργότερα έτσι ώστε σήμερα να κατοικείται από 1000 περίπου ανθρώπους . Αυτόν τον οικισμό θέλησαν να τιμήσουν και σε 2 τουλάχιστον περιπτώσεις έδωσαν το όνομα του.
Βεβαία σήμερα το όνομα της Κόσδιανης είναι Κοζάνη , αλλά αυτό συμβαίνει μια και την πάροδο των αιώνων ,τα τοπωνύμια αλλάζουν και προσαρμόζονται με την εξέλιξη της γλώσσας που ομιλείται είτε στο αρχικό τόπο που είχε δημιουργηθεί ,είτε σε αυτόν που δόθηκε για να τιμηθεί στην συνέχεια .
Έτσι η << Κόστιανη >> που γράφει ο Στέφανος Βυζάντιος τον 6ο αιώνα μ.Χ. κατά πάσα πιθανότητα , έγινε στον τόπο που υπήρχε αρχικά << Kocine >> και μεταφραζόμενο ακούγεται << Κόσανα >> στο τόπο που δόθηκε στην πρώτη εγκατάσταση ανάμεσα στην Εράτυρα και την Γαλατινή αργότερα ακουγόταν το << Παλιοκόζιανη >> στην δε αρχικό οικισμό Κόσδιανη στις θέσεις Σκρκα και Τζαμαρ σήμερα ακούγεται το Κοζάνη .
Έτσι αφού πρώτα δώσουμε τις πληροφορίες για την Κόσιανη και την Κωστάνιανη που αναφέρει ο Λίουφης . Θα δώσουμε όλες τις πληροφορίες που συγκεντρώσαμε για την Κόσανα ( Kocine ) και τα συμπεράσματα δικά σας
1. ΚΟΣΤΙΑΝΗ ΚΟΣΙΑΝΙ ΗΠΕΙΡΟΥ
Η αρχική Κόστιανη της Ηπείρου πιστεύεται ότι βρισκόταν βόρεια της Πρεμετής
Η ονομασία Κόστιανη που βρίσκεται στην Ήπειρο αναγράφεται στο έργο του Στεφάνου Βυζαντίου που γράφτηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. που σημαίνει ότι υπήρχε εκείνη την εποχή και για να την συμπεριλάβει στο βιβλίο του <<Εθνικά >> στην σημαντική .
Στην περιοχή της Ηπείρου υπήρχαν 2 οικισμοί με αυτή την ονομασία
Η αρχική Κόστιανη της Ηπείρου πιστεύεται ότι βρισκόταν βόρεια της Πρεμετής (στη σημερινή Αλβανία) και είχε καταστραφεί ολοσχερώς μέχρι το τέλος της ίδιας δεκαετίας (δεκαετία του 1390). Αυτό το χωριό δεν πρέπει να συγχέεται με ένα άλλο χωριό με το ίδιο όνομα που βρισκόταν εντός σύγχρονης Ελλάδας, κοντά στα Αλβανικά σύνορα.
Την εποχή που έγιναν οι μεταναστεύσεις (1390 -1398 ) αλλά και αργότερα ,οι πληθυσμοί στην περιοχή ήταν τρίγλωσσοι, ελληνικά, αλβανικά και βλάχικα.
Λέγεται ότι εκείνη την εποχή καταστράφηκε ολοσχερώς η Κόστιανη
Ο Λίουφης γράφει ότι είναι γνωστό ένα επεισόδιο που αφορά την καταστροφή της Κόστιανης και αναφέρεται σε μια γυναίκα που πίστευε ότι οι κάτοικοι της Κόστιανης δολοφόνησαν τον γιο της και προσέλαβε έναν στρατό δολοφόνων για να καταστρέψουν το χωριό.
.Οι κάτοικοι σκόρπισαν και τα κτήματα τους έγιναν τσιφλίκι του Μαλίκ Πασσα και ήταν στην επαρχία της Τσαρκοβίτσας
Και γράφει ακόμα ότι στις αρχές του 20ου αιώνα σωζόταν μια παρά πολύ παλιά εκκλησιά
2. ΚΟΣΤΑΝΙΑΝΗ ΗΠΕΙΡΟΥ
Η Καστάνιανη είναι ορεινό χωριό που ανήκει στο νομό Ιωαννίνων. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο από 850 έως 950 μέτρα, στις πλαγιές του όρους Γύφτισσα ανάμεσα στους ορεινούς όγκους του Σμόλικα και του Γράμμου, σε μιά κατάφυτη χαράδρα πάνω από τον ποταμό Σαραντάπορο.
Βρίσκεται 27 χλμ. ΝΔ των Ιωαννίνων. Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Δωδώνης και είχε 176 κατοίκους στην απογραφή του 2001 . Πληθυσμός το 2021 ηταν140 άτομα .Η κωμόπολη αυτή είχε 120 οικογένειες στο τέλος του 19ου αιώνα και ονομαζόταν και τότε Καστάνιανη .
Όταν την κατέλαβαν οι Οθωμανοί , τον 14 αιώνα είχε 1200 κατοίκους .
Η ίδρυση του οικισμού στη σημερινή του θέση τοποθετείται στις αρχές του 11ου αιώνα.
Σταδιακά εξελίχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα χωριά των Μαστοροχωρίων κατά τα τον 18ο και 19ο αιώνα
Αξίζει επίσης να σημειωθεί, ότι το χωριό στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, ήταν προστατευόμενο του Σουλιώτη Λάμπρου Τζαβέλα
Προτύτερα όμως είχε εξαγορασθεί από τους Τούρκους, με χρήματα που είχε διαθέσει ο Π. Γκαλντέμης.
Φαίνεται η τοπωνυμία «Κωστάνιανη προϋπήρχε και πιθανώς η πλήρης ονομασία του χωριού ήταν «Μετόχι Κωστάνιανης». Σημαίνει δε «το χωριό του Κώστα»
Η κωμόπολη αυτή είχε διευρυμένα όρια όπου περιλαμβανόταν τα χωριά της Τσαμουριάς Λαίας και Μπουμπούριον.που έφταναν μέχρι τα όρια του χωρίου Λόγγος της Δροπόλεως.Η παλαιά Πωγώνιανη ονομαζόταν και Καραμουράτια από τον απόγονο του Μουράτ
Σύμφωνα με τον Ι.Λαμπρίδη, η Κωστάνιανη είναι ένα απ΄τα χωριά που διεκδικεί τη γενέτειρα του Καλόγερου Σαμουήλ, που ανατίναξε το Κούγκι στα 1803
. Μετά την απελευθέρωση της Ηπείρου και την ενσωμάτωση της στο ελληνικό κράτος η Καστάνιανη αποτέλεσε έδρα κοινότητας που διατηρήθηκε μέχρι το 1998 οπότε και εντάχθηκε στον δήμο Μαστοροχωρίων.
Απο τις πλαγιές της Τσούκας, απο την οποία κατέβηκε ο Βελισσάριος και πλαγιοκόπησε τους Τούρκους το 1913 και απελευθερώθηκαν τα Γιάννενα απο τον Εσάτ Πασά
Υπήρχαν πριν την Τουρκοκρατία υπήρχαν 18 εκκλησίες από τις οποίες στην Αγιά Μαρίνα ανέβλυζε νερό
Από αυτές διασώζεται η εκκλησιά των Ταξιαρχών
Ο ναός των Ταξιαρχών της Κωστάνιανη, είναι κτισμένος στο σπάνιο αρχιτεκτονικό τύπο του τρίκλιτου σταυρεπίστεγου, με υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας τοιχογραφίες τέλους του 13ου – αρχών 14ου αιώνα αποτελεί πιθανόν καθίδρυμα αξιωματούχου με υψηλή θέση στην ιεραρχία του «Δεσποτάτου» της Ηπείρου.
Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αχιτεκτονικής της λεγόμενης «Σχολής του Δεσποτάτου της Ηπείρου». Πρόκειται για ναό τρίκλιτο σταυρεπίστεγο με φτωχό πλίνθινο διάκοσμο. Η χαμηλή στοά και το παρεκκλήσι στη νότια πλευρά του ναού, ο νάρθηκας στη δυτική και η κατασκευασμένη από πλάκες στέγη αποτελούν νεότερες προσθήκες. Ο ναός στο εσωτερικό του είναι κατάγραφος αλλά δεν διατηρούνται όλες οι τοιχογραφίες σε καλή κατάσταση.
Το εικονογραφικό πρόγραμμα περιλαμβάνει ευχαριστιακά θέματα, ευρύ χριστολογικό κύκλο, σκηνές από το βίο της Παναγίας, συνεπτυγμένο κύκλο συνδεόμενο με τους αγγέλους και πλήθος αγίων, ιεραρχών, διακόνων, μαρτύρων, ασκητών, προφητών και υμνωδών.
Οι τοιχογραφίες του ναού των Ταξιαρχών χαρακτηρίζονται από συγκερασμό συντηρητικών και προοδευτικών στοιχείων, γεγονός που δηλώνει την προσκόλληση στις παραδόσεις του τέλους του 12ου αιώνα. Από την άλλη, η αντίληψη που διέπει τις μορφές των ολόσωμων αγίων, η τάση για προβολή της τρίτης διάστασης στα αρχιτεκτονήματα και στην επίπλωση στις απεικονίσεις των ευαγγελιστών, τα κλασικιστικής έμπνευσης διακοσμητικά ανάγλυφα μετάλλια με στηθαίες μορφές αγίων, προσεγγίζουν το μνημείο σε έργα του τέλους του 13ου – αρχών 14ου αιώνα.
Η αφιέρωση του ναού στους Αρχαγγέλους, εντάσσεται στη γενικότερη τάση των ντόπιων αξιωματούχων για μίμηση συμπεριφορών και πρακτικών των δεσποτών της Άρτας και των Ιωαννίνων.
Γενικά οι ανθρώπινες μορφές αποδίδονται λεπτές και επιμήκεις με ωοειδή πρόσωπα. Οι πτυχές των ενδυμάτων αποδίδονται γραμμικά ενώ επικρατούν οι πράσινες σκιές. Με βάση τα παραπάνω χαρακτηριστικά οι τοιχογραφίες αποδίδονται σε επαρχιακό εργαστήριο. Μερικά στασίδια του ναού, που βρέθηκαν πεταμένα στην περιοχή γύρω από τον ναό χρησιμοποιήθηκαν από τον Παύλο Βρέλλη στην αναπαράσταση της σκηνής στο Κούγκι στο ομώνυμο Μουσείο κέρινων ομοιωμάτων στα Ιωάννινα.
–Άγιος Ιωάννης
Σε ένα απόμερο μέρος έχτισαν το 1650 οι κάτοικοι της Κωστάνιανης το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Ναός μονόχωρος, κατασκευασμένος με ισόδομη ξερολιθιά στεγάζεται με δίρριχτη στέγη. Στο εσωτερικό διατηρούνται λείψανα τοιχογραφιών που χρονολογούνται γύρω στο 1700-1720 μ.Χ
Ο πληθυσμός της παρουσίασε μείωση κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, ακολουθώντας παρόμοια τύχη με τα περισσότερα ορεινά χωριά.
**************************************************************************
3. ΚΟΣΑΝΑ -KOSINE ΗΠΕΙΡΟΥ
Η Κόσανα Δεν αποκλείεται να είναι η Κόστιανη νου αναφέρει ο Π. Λίουφης που αδυνατούσε να προσδιορίσει άλλα δεν μπορούμε να το πιστοποιήσουμε λόγω αδυναμίας ταυτοποίησης
Η Κόσινο είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά του Δήμου Πρεμετής, το οποίο απέχει 7 χλμ. Βρίσκεται στις πλαγιές του όρους Κόσινο ,, στο άνω τμήμα της κοιλάδας του Αώου ποταμού, σε μικρή απόσταση από έναν σημαντικό εθνικό δρυμό. Το χωριό απέχει περίπου τριάντα πέντε χιλιόμετρα από την Ελλάδα και συγκεκριμένα από τη μεθοριακή διάβαση της Μέρτζανης, στην απόληξη της πεδιάδας της Κόνιτσας και σε ίδια απόσταση από την Ιερά Μονή Παναγίας Μολυβδοσκέπαστης.
Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Pouqueville – ένας Γάλλος γιατρός που βρισκόταν σε διπλωματική αποστολή στην αυλή του Αλή Πασά των Ιωαννίνων μεταξύ 1806 και 1815 – έγραψε ότι στην Κόσινα υπήρχαν περίπου 20 οικογένειες βοσκών, πιθανώς Αρμανοι
Οι Αρμάνοι είναι οι Βλάχοι της Ελλάδας οι ίδιοι στην προφορική τους γλώσσα αυτοπροσδιορίζονται ως Αρμάνοι και Ρεμένιι. Στην ελληνόφωνη γραπτή και προφορική τους παράδοση αυτοπροσδιορίζονται με τον όρο Βλάχοι ή βλαχόφωνοι Έλληνες. *
ΙΣΤΟΡΙΑ
Υπάρχουν λίγες πληροφορίες σχετικά με την ιστορία της Κοσίνας. Οι κάτοικοι δείχνουν μια ισχυρή σύνδεση με τη Βυζαντινή Εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, αλλά δυστυχώς, ήταν αδύνατο να ανατρέξουμε στις απαρχές του σημερινού οικισμού ή ακόμα και να γνωρίσουμε αν υπήρχε ήδη χωριό τον 12ο αιώνα όταν χτίστηκε η εκκλησία. Τις τελευταίες δεκαετίες, το χωριό έχει υποστεί αδιάκοπα έντονες οικοδομικές δραστηριότητες που έχουν αλλοιώσει την αρχική αγροτική του ταυτότητα, η οποία αναγνωρίζεται σήμερα μόνο στα λίγα σωζόμενα παραδοσιακά κτίρια. Οι εκκλησίες που είναι αφιερωμένες στην Παναγία αποτελούν απόδειξη της κυρίαρχης θρησκευτικής κουλτούρας στα χωριά. Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι της Λέουσας της Βένιας είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, ενώ στην Κόσινα υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό Μπεκτασήδων (μέλη μιας ισλαμικής μυστικιστικής αίρεσης)3, μαζί με έναν μικρό αριθμό . Η παρουσία των Μπεκτασήδων στην Αλβανία είναι γνωστή από τον 16ο και 17ο αιώνα
Η κυρίαρχη θρησκεία ακόμη και σημερινό είναι η Ορθοδοξία, αλλά στο χωριό φιλοξενείται επίσης μια Μουσουλμανική και Μπεκτασική μειονότητα.
Οι μπεκτασήδες εντάσσονται στο μεγάλο ρεύμα του ισλαμικού μυστικισμού αποτελώντας το πιο σπουδαίο από τα πολλά μυστικιστικά τάγματα του Ισλάμ με εμφανή στοιχεία επίδρασης από το χριστιανισμό και την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Η μπεκτασική κοινότητα που δημιουργήθηκε γνώρισε μεγάλη άνθηση σε διάφορες περιοχές τη οθωμανικής αυτοκρατορίας και επηρέασε ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό των Αλβανών. Στους κόλπους του μεγάλωσαν γνωστές φυσιογνωμίες, όπως ο Αλή Πασάς και οι αδελφοί Φράσερι.
Οι μπεκτασήδες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στους αγώνες για την ανεξαρτησία και την πρόοδο της Αλβανίας και διακρίθηκαν για το φιλελεύθερο πνεύμα τους και τη διάθεση ανεξιθρησκείας.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ & Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΑΣ
Στην ποια παλιά γειτονιά της Κόσανα βρισκόταν κάποτε το μοναστήρι της Θεοτόκου και σήμερα στο σημείο εκείνο υπάρχει ένας αναπαλαιωμένος υπέροχος ναός αφιερωμένος στην Αγιά Μαρία.. Η εκκλησία της «Αγίας Μαρίας» βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου .
Πρωτοκτίστηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. επί Ιουστινιανού .
Από ότι φαίνεται καταστράφηκε και ανοικοδομήθηκε τον 12ο αιώνα μ.Χ.
,κάτι παραπλήσιο έγινε και αργότερα και ανοικοδομήθηκε το 1460.
Η εκκλησία της «Αγίας Μαρίας» της Κοσίνας, έχει πάνω από 1400 χρόνια ιστορίας
Οι κάτοικοι του χωριού έδειχναν και δείχνουν ακόμη και σήμερα ισχυρή σύνδεση με τη βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας .
Είναι χτισμένο σε βυζαντινό ρυθμό, μόνο με θόλους, και στη βορειοδυτική πλευρά υπάρχουν κάποιες άγνωστες επιγραφές.
Η τοιχοποιία της εκκλησίας είναι τύπου πλινθοπερίκλειστου κτιρίου και χρονολογείται στον 16ο αιώνα εκκλησία έχει σχήμα σταυρού με τρούλους και έχει διαστάσεις 11×7,50 μέτρα.
Η εκκλησία αποτελείται από τον κυρίως ναό, τον νάρθηκα και τον χώρο του Ιερού Βήματο .
Το κυλινδρικό τύμπανο είναι κατασκευασμένο από τούβλα. Έχει παράθυρα αντικατασταθέντα από τοξωτές κόγχες, οι οποίες είναι κατασκευασμένες από βαθμιδωτά τούβλα.
Το τύμπανο καταλήγει σε μια ζωφόρο από τούβλα διατεταγμένα σε σχήμα πριονωτού δοντιού. Οι τοίχοι είναι διακοσμημένοι με διακοσμητικά μοτίβα. Μια σειρά από συνυφασμένα μοτίβα χαρακτηρίζουν αυτό το κτίριο, κατασκευασμένο από τούβλα που σχηματίζουν σύμβολα και γράμματα (σταυροί, καμάρες, οδοντωτά διακοσμητικά, ζωφόρος,
Σε ένα στρογγυλό τούβλο ενσωματωμένο στον ανατολικό τοίχο πάνω από την αψίδα της εκκλησίας, αναγράφονται τα έτη 800, 200, 700.
Το τέμπλο της εκκλησίας είναι ξυλόγλυπτο.
Πάνω από την εικόνα του Χριστού στο τέμπλο της εκκλησίας αναγράφεται: «Δια χειρός Νικολάου Ποστέναλη, 16 Μαΐου 1829». Το καμπαναριό της εκκλησίας χτίστηκε το 1868. Το έτος 1868 είναι χαραγμένο σε μια πέτρα του καμπαναριού. Η εκκλησία της «Αγίας Μαρίας» στο χωριό Κόσινα στην Πρεμετή ανακηρύχθηκε πολιτιστικό μνημείο το 1963
Η Διοίκηση του Ινστιτούτο Πολιτιστικών Μνημείων της Περιφερειακής Διεύθυνση του Εθνικού Πολιτισμού Αργυροκάστρου την αναφέρει ως Βυζαντινή εκκλησία με εγχάρακτο σταυρό και τρούλο κατασκευασμένη τον 6ος αιώνα για την αρχική κατασκευή, και το 1460 για την σημερινή της μορφή .
*Το Ελληνικό σχολείο
Στο Μοναστήρι υπήρχε Ελληνικό σχολείο, το οποίο λειτούργησε από τον 19ο αιώνα έως και τα μέσα της δεκαετίας του 1930
ΟΙ ΑΡΜΑΝΙΟΙ ΤΟ ΠΟΥΚΕΒΙΛ.
(Αρμούνοι / Αρωμούνοι ή Αρμάνοι / Αρωμάνοι . )
Ο Pouqueville όπως προείδαμε μιλά για βοσκούς Αρμάνιους ότι υπήρχαν στο χωριό το 1815.
Οι Βλάχοι όπως είναι περισσότερο γνωστοί οι Αρμάνοι βρέθηκαν να ταυτίζονται στενά με τον κτηνοτροφικό μοναδισμό, με αποτέλεσμα ο όρος “βλάχος”, με το βήτα μικρό, να είναι ταυτόσημος του κτηνοτρόφου και μάλιστα του νομάδα,
–Αγωγιάτες / κιρατζήδες*
Βλάχοι-Αρμάνοι οδίτες, δηλ. φύλακες οδικών διαβάσεων, και αγωγιάτες / κιρατζήδες* μεταφορείς ανθρώπων και αγαθών, στοίχειωναν κάποτε την πιο πολυσύχναστη και πιο σημαντική περιοχή του Ελληνο-Ρωμαϊκού κόσμου στον χώρο της χερσονήσου του Αίμου, την Ήπειρο και τη Μακεδονία, τις οποίες διέσχιζαν η Βασιλική Οδός των Μακεδόνων και η Εγνατία Οδός των Ρωμαίων, την αλλιώς Calea atsea Marea «Τον Μεγάλο Δρόμο» των Βλάχων. Οι πρώτοι βλαχόφωνοι αγωγιάτες, που καταγράφονται από την Ιστορία, είναι αυτοί που στις αρχές του 7ουαιώνα συμπορεύονται με τον βυζαντινό στρατό σε εκστρατεία εναντίων των Αβάρων, ,
Αυτό συνέβαινε και λίγους αιώνες πριν επί Βυζαντίου με τους Βλάχους
Από τον 9ο με 10ο αιώνα και έπειτα, δηλαδή σε νομαδοκτηνοτρόφους και αγωγιάτες με το καινούργιο για τους Βυζαντινούς και τόσο χαρακτηριστικό όνομα Βλάχοι, αν και οι ίδιοι οι Βλάχοι εξακολουθούσαν να αυτοπροσδιορίζονται ως Αρμούνοι – Ρωμάνοι – Ρωμαίοι – Ρωμιοί, όπως άλλωστε και οι Βυζαντινοί.
ΣΗΜΕΡΑ
Σήμερα η Κόσανα, Kosinë στα Αλβανικά είναι ένα χωριό στην επαρχία Αργυροκάστρου , στη νότια Αλβανία . Με τη μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης το 2015 εντάχθηκε στον δήμο Πρεμέτης.
Ο τρέχων πληθυσμός του χωριού είναι 956
. Η Κόσινα, καθώς είναι εύκολα προσβάσιμη από την Πρεμετή και άλλες κοντινές πόλεις, και χάρη στη διαθεσιμότητα επίπεδης γης που ευνοεί την αγροτική παραγωγή και εξασφαλίζει εύκολη πρόσβαση σε καλλιεργημένα χωράφια, είναι το μόνο από τα γύρω χωριά που έχει καταγράψει αύξηση του πληθυσμού ) και το μόνο χωριό που έχει πρόσβαση σε ορισμένες πρωτογενείς υπηρεσίες.
Η παλαιότερη συνοικία βρίσκεται στην κορυφογραμμή και κοντά στην εκκλησία, με την οποία καταλαμβάνει το πάνω μέρος του χωρίου οπου προφανώς βρισκόταν και η κατοίκηση το πριν από το 1390 που οι κάτοικοι την εγκατέλειψαν
—
Ο οικισμός χωρίζεται σε τέσσερις διαφορετικές συνοικίες, μία από τις οποίες είναι γνωστή ως «συνοικία των Βλάχων», με το Βλάχικο να είναι όπως είδαμε μια άλλη ονομασία για τους Αρμάνιους.
Η Κόσινα βρίσκεται σε στενή σχέση με τον Αώο και τους παραποτάμους του Λέμνιτσα, οι οποίοι έχουν ευνοήσει μια μεγαλύτερη γεωργική παραγωγικότητα.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΠΟΨΗ Η ΚΟΣΙΝΑ ? ΝΑ ΗΤΑΝ Η ΑΝΑΖΗΤΟΥΜΕΝΗ ΚΟΣΔΙΑΝΗ
Πέρα από το σημερινό όνομα Kosine που διαβάζεται και προφέρεται στα Ελληνικά Κόσανα και κάλλιστα με την διάβα του χρόνου το Κόσανα με μια μικρή παραφθορά να μετατραπεί σε Κόζανα και από εκεί σε Κοζάνη ,
η ύπαρξη του Ιεροί ναοί της Θεοτόκου ή Αγίας Μαρίας όπως την αποκαλούν στην Αλβανία σήμερα αποδεικνύει ότι ένας μεγάλος οικισμός προϋπήρχε και κατοικείτο από χριστιανούς
Να σημειώσουμε ότι την ύπαρξη ναού στην Κόστιανη την αναφέρει ο Λίουφης γράφοντας ότι στην πολύ που καταστράφηκε υπήρχαν ερείπια ναοί.
1.Την Κόστιανη την αναφέρει ο Στέφανος Βυζάντιος στο βιβλίο του Εθνικά τον 6ο αιώνα που έζησε προφανώς και ήταν ενδιαφέρουσα πόλη εκείνη την εποχή
Η επίσημη σελίδα της υπηρεσίας πολιτισμού της σημερινής Αλβανίας αναφέρει ότι η πρώτη κατασκευή του ναού της Αγίας Μαρίας έγινε τον 6ο αιώνα μ.Χ.
Γύρω από την εκκλησιά βρισκόταν η πιο παλιά από τις 4 γειτονίες που υπάρχουν σήμερα .
2.Η Πρεμετή που αναφέρει ο Λίουφης βρίσκεται σε απόσταση 7 χλμ. από την Κόσανα και ήταν πολύ πιο εύκολο να συνεννοηθούν με τους κάτοικους για το μεγάλο ταξίδι που δεν ήξερα που θα τους βγάλει πάρα με του κάτοικους της Κωστάνιανης που βρίσκεται 22 χλμ νοτίως των Ιωάννινα ενώ η Πρεμετή βρίσκεται βόρεια των Ιωαννίνων 95 χλμ
3. Οι Βλάχοι (Αρμάνιοι ) ήταν παρόντες στην Κοζάνη εδώ και πολλά χρονιά απόδειξη ότι η παλιά γειτονιά που βρισκόταν ανάμεσα στον κεντρικό πεζόδρομο και το κτίριο του ΕΒΕ Κοζάνης λεγόταν Βλάχικα απο παλιά.
4.Ο Pukevil o diasthma 1809 -1815 αναφέρει την Κοσανα ότι είχε μόνον 20 βλάχους (Αρμάνιους ) που σημαίνει ότι εκείνο το διάστημα ήταν σχεδόν ακατοίκητος οικισμός έχοντας πέραση από 40 κύματα και είχε καταστραφεί.
5 . Τα επαγγέλματα των βλάχων είχαν να κάνουν με την κτηνοτροφία και τις μεταφορές (Κυρατζίδες)
Μέσα στους πρώτου που εγκαταστάθηκαν στα Καλύβια της Κοζάνης και αργότερα κατέβηκαν στις 2 γειτονιάς που δημιουργήθηκαν ήταν η οικογένεια Σιώμου Πάνω και πίσω από το Σιώπατο είχαν δημιουργηθεί Τα Σμάθκο (Σιωμάδικο ) οικισμός μεγαλοκτηνοτρόφων που μέχρι πριν από λίγα χρόνια κοντά στην Παναγία υπήρχε αξιόλογη κτηνοτροφική μονάδα που ήταν ιδιοκτησία ενός καλού μου φίλου που συνεργαζόμουν στην διάρκεια της επαγγελματικής μου καριέρας προμηθεύοντας ζωοτροφές
Και βεβαίως ως Κυρατζήδες της Κοζάνης διέπρεψαν τον 17ο και τον 18ο αιώνα μεταφέροντας εμπορεύματα στην Ευρώπη και τανάπαλιν. Και σήμερα μια μεγάλη μεταφορική επιχείρηση με φορτηγά κάνει την ίδια δουλειά μέσα στην Ελλάδα που έχει ιδιοκτήτη Βλάχο σαν συνέχεια συγγενικών του προσώπων.
6. Παντού γίνεται αναφορά για Ελληνικό πληθυσμό με ελάχιστους Μουσουλμάνους
7. Από την αρχαιότητα οι Έλληνες ήταν ένας λαός που όταν τα πράγματα δυσκόλευαν μετανάστευαν , στους τόπους όπου πηγαίναν δεν θελαν να ξεχάσουν το μέρος που γεννήθηκαν και τον νέο οικισμό τις περισσότερες φόρες έδιναν το όνομα της παλιάς πατρίδας .
Όνομα όμως που μπορούσε να αλλοιωθεί με την διάβα του χρόνου
Κάτι που έγινε και με τη Κοζάνη απόδειξη η Κόσδιανη της Εράτυρας που έγινε γνωστή με την λέξη Παλιοκόζιανη , το ίδιο έγινε μετά από την μετακίνηση τους από Σιόπατο και τα Καλύβια που κατέβηκαν στην Σκρκα και την Τζαμάρα και την ονόμασαν Κόζιανη που σήμερα λέγεται Κοζάνη
8 Η εξέλιξη της Κόσινα θα μπορούσε να είναι :
Κόσανα > Κόστιανη > Κόσδιανα > Κόσδιανι >Κόζιανι > > Κόζανα > Κοζάνη .
Για τη ιστορία να επαναλάβουμε ότι οι άλλες εικασίες για την προέλευση του ονόματος της Κοζάνης .
Συμφωνά με αυτές η λέξη Κοζάνη προέρχεται
1. Από την κατσίκα που στην Τουρκική γλώσσα λέγεται κόζα.
2 Από το δέρμα της κατσίκας που επίσης λέγεται κάζα .
3 Από την καρυδιά που στην τουρκική γλωσσά λέγεται κοζ.
Που προσθέτοντας τ την Τουρκική λέξη άνα , κοζ + ανα έχουμε την μητέρα των καρυδιών
Και είναι γεγονός ότι μέχρι το 1650 που ο Χαρίσης Τράντας αναδημιουργούσε την πόλη ο χώρος ήταν ένα δάσος καρυδιάς .
4. Από την πόλη της Νότιας Ιταλίας Cοssanon .
( Κόζα – Κούσι – Κόσια – Κόζανο – Portus Cosanus.
Η Κόζα ήταν μια αρχαία Ρωμαϊκή πόλη στη νοτιοδυτική Τοσκάνη της Ιταλίας στις ακτές του Τυρρηνικού Πελάγους.
5. Από την παλιά πρωτεύουσα της Αρμενίας Κόζαν (αρχαιοελληνική πόλη Σις ) και νυν πόλη της Τουρκιάς Kozan
Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΠΟΨΗ
Δεν είμαστε οι πλέον ειδικοί για να δώσουμε με βεβαιότητα ότι το όνομα προέρχεται από την μια ή την άλλη εικασία για αυτό υπάρχουν ειδικοί επιστήμονες οι γλωσσολόγοι και οι άλλοι να δώσουν απάντηση .
Παραθέτουμε τις πληροφορίες και ο καθένας αναγνώστης μας ας κρίνει.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Λαμπρίδης, I., «Ηπειρωτικά Μελετήματα, τεύχος 3, Κουρεντιακά και Τσαρκοβιστιακά», Εν Αθήναις 1888, σελ.27.
