Του Χαράλαμπου Παπαδόπουλου:
Ο γνωστός παπάς – γιατρός π. Ευάγγελος Παπανικολάου εξήγησε στις 2 Ιουνίου την ακολουθία του Όρθρου της Κυριακής. Η ακολουθία που συμμετέχουμε οι πιστοί κάθε Κυριακή είναι πρώτα ο Όρθρος και μόλις τελειώσει ξεκινάει η Θεία Λειτουργία. Επειδή πολλά από αυτά που είπε δεν τα γνώριζα, αν και από παιδί είμαι στην εκκλησία (πόσο ακατήχητοι είμαστε !), τα κατέγραψα για να ωφεληθούν και άλλοι. Να θυμάστε ότι ο Όρθρος καλύπτει την χρονική περίοδο από πριν δημιουργηθεί ο κόσμος μέχρι την ενανθρώπιση του Χριστού. Οι επεξηγήσεις στις παρενθέσεις είναι δικές μου.
Λέει λοιπόν ο π. Ευάγγελος : Ο Όρθρος είναι αυτοτελής ακολουθία δηλαδή δεν χρειάζεται μετά οπωσδήποτε να γίνει η Θεία Λειτουργία. Όλες οι ακολουθίες είναι η Κιβωτός που σαν καρυδότσουφλο σε πάει από δω κι εκεί, αλλά πρέπει να σπάσει για να φτάσουμε στην ψίχα. Αυτό είναι που δεν θέλουν και μας απαγορεύουν τις ακολουθίες όποτε μπορούν.
Η ακολουθία του Όρθρου αρχίζει από την ώρα που έφτιαξε ο Θεός τον κόσμο κι αφού του τα χάλασε ο άνθρωπος και δεν μπορεί να πει να πει «Θεός Κύριος και επέφανεν ημίν», αρχίζει η Ιερά Ιστορία που έχει σταθμούς και μετά φτάνουμε στην τελευταία ωδή του Όρθρου που γεννήθηκε η Παναγία. Ο σκοπός όλης της Ιστορίας, ο σκοπός της κτίσεως του κόσμου ήταν «βουλήν προαιώνιον αποκαλύπτω σοι κόρη» να σαρκωθεί ο Χριστός. Μου τα χαλάσατε (λέει ο Χριστός) που σας άφησα το αυτεξούσιο, δεν πειράζει, εγώ θα τα διορθώσω. Εδώ ο Οδυσσέας ήταν πολυμήχανος, και δεν θα είναι ο Θεός στο πως θα μας σώσει ; Εμείς είμαστε ολιγομήχανοι και θέλουμε να σωθούμε όπως καταλαβαίνουμε. Στον παράδεισο θα εκπλαγούμε από την πολλή αγάπη και το πολυμήχανο του Θεού.
Αρχίζει ο Όρθρος με το «Ευλογητός ο Θεός ημών πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων» που είναι δοξολογία του Θεού. Ακριβώς για να χτυπήσει μια αίρεση που θεωρούσε ότι ο Χριστός είναι ο αιών. Η νύχτα παραδίδει στον όρθρο. Όρθρος είναι το πρωί. Σε χειρόγραφο του ψαλτηρίου που βρίσκεται κλεμμένο στο Παρίσι υπάρχει ζωγραφιά όπου μια παχουλή γυναίκα -η νύχτα παραδίδει την σκυτάλη σε ένα όμορφο παιδάκι – τον όρθρο.
Σηκωνόμαστε με το λάλημα του πετεινού κατά τις 5. Το λάλημα του πετεινού σημαίνει ξύπνα, νήφε γιατί είσαι υποψήφιος προδοσίας. Όλος ο κόσμος είχε βιολογικό ρολόι. Επειδή έχουμε φώτα το καταστρέψαμε (μπερδεύονται τα ζώα). Το σώμα μας στις 4,5 κάνει μεγάλη έκκριση κορτιζόνης για να μας δώσει δύναμη για την ζωή. Δεν το βγάζει στις 8 που ξυπνάνε όλοι. Ο άνθρωπος στις 5 σηκωνότανε χειμώνα καλοκαίρι. Γι’ αυτό είναι μια φυσιολογική ώρα να πάει στην προσευχή, να ορθρίσει.
Στον ναό υπάρχει απόλυτο σκοτάδι. (Στο Άγιο Όρος δεν βλέπεις τη μύτη σου μέσα στον ναό). Γιατί προτού να γίνει ο κόσμος ήταν σκοτάδι, δεν υπήρχε τίποτα. Κι όταν θα πεθάνεις πάλι σκοτάδι θα έχεις. Για σένα οι αισθήσεις σου είναι σκοτάδι. Υπάρχει μόνο μια κανδήλα, αναμμένη μπροστά στην εικόνα του Χριστού. Το μόνο φως που υπήρχε πριν γίνει ο κόσμος ήταν ο Χριστός. Γι’ αυτό η εκκλησία έχει μόνο την ακοίμητη κανδήλα (μέσα στο Ιερό). Για να το βλέπει όμως ο κόσμος ανάβουμε μόνο ένα κανδήλι μπροστά στην εικόνα του Χριστού, στο τέμπλο. Δεν ανάβεις κεριά την ώρα του εξάψαλμου, γιατί είναι σκότος. Ο Θεός δημιουργεί τον κόσμο. Και σημαίνει πως ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός από το σκοτάδι, από το μηδέν έφερε τον κόσμο στην ύπαρξη. Ακούς τον εξάψαλμο όρθιος, μετά ησυχίας μεγάλης. Ο εξάψαλμος είναι 6 ψαλμοί επειδή σε 6 μέρες έκανε ο Θεός τον κόσμο. Πριν τον εξάψαλμο μνημονεύει τον οικείο επίσκοπο, χωρίς τον επίσκοπο καμιά ακολουθία δεν γίνεται. Μόνο ο Χριστός υπήρχε άρα τον επίσκοπο (που είναι εις τύπον Χριστού), όχι τον λαό.
Όταν βγαίνει έξω ο ιερεύς (στο μέσο του εξάψαλμου) κρατάει κεράκι επειδή ο κόσμος από την 3η μέρα έχει σχηματοποιηθεί. Δημιουργήθηκαν τα ψάρια, πουλιά, ερπετά … Αρχίζει ο εξάψαλμος με το «δόξα τη αγία και ομοουσίω και αδιαιρέτω και ζωοποιώ Τριάδι… » αφού αυτός ήταν μόνο στον κόσμο και από αγάπη σε έπλασε. Μετά τον εξάψαλμο είναι τα ειρηνικά. Πλέον πλάστηκαν ο Αδάμ και η Εύα και με ειρήνη, αρχίζουν δουλειά, αρχίζουν τα αιτήματα. Όλα, επίσκοπο, ευφορία γης, ασθενείς, το γένος των ορθοδόξων, όχι το έθνος που λέμε εμείς στην Ελλάδα … Αφού τελειώσουν τα ειρηνικά ο καντηλανάφτης παίρνει φως από την κανδήλα του Χριστού και ανάβει τα κεριά που πρέπει, λίγα τις καθημερινές, πολλά την Κυριακή. Η Κυριακή είναι λαμπρή μέρα, είναι Πάσχα κάθε Κυριακή. Την Κυριακή πρέπει να πας στην εκκλησία, δεν είσαι συγχωρεμένος αν δεν πας (εννοείται χωρίς να υπάρχει σοβαρός λόγος).
Μετά «Θεός Κύριος και επέφανεν ημίν ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου ». Γιατί περπάτησε ο Χριστός μέσα στον παράδεισο, άρα ο άνθρωπος είδε τον Θεό και μίλησε με τον Θεό, άρα είχε θεοπτία, γι’ αυτό λέει «Θεός Κύριος και επέφανεν ημίν … ». Επέφανεν στον παράδεισο, στην φάτνη της Βηθλεέμ, στον Ιορδάνη, στο Θαβώρ, στον Σταυρό, στην ανάσταση, στην ανάληψη. Και στην Πεντηκοστή τα τρία Πρόσωπα, μια ενέργεια επέφανεν, και σε μάζεψε στην αυλή του. Και στους άλλους τους εκτός εκκλησίας επέφανεν, απλώς αυτοί μπορεί να το δουν για σκότος.
Μετά είναι τα καθίσματα. Επειδή σε είχε όρθιο τώρα κάθισε. Κάποιοι υπερευλαβείς δεν κάθονται. Βρε κάθισε αφού σου λέει η εκκλησία. (Στα μοναστήρια στο σημείο αυτό διαβάζονται πολλοί ψαλμοί και εγώ στο Άγιο Όρος βολευόμουν μέσα στο στασίδι και έπαιρνα υπέροχους ύπνους). Μετά έρχονται τα ευλογητάρια « Ευλογητός ει Κύριε δίδαξόν με τα δικαιώματά Σου». Ψέλνεται και ο πολυέλαιος, που σημαίνει πολύ έλαιος, τα εκλογάρια, αφιερωμένα στην εορτή της ημέρας. Τα φώτα έχουν ανάψει. Ο πολυέλαιος είναι ο Χριστός. Ανάβουν τα κεριά στον χορό (αυτό το κυκλικό γύρω από τον πολυέλαιο) που έχει εικόνες των αποστόλων και των προφητών. Τα ανάβουν από την κανδήλα του Χριστού στο τέμπλο.
Μετά ακολουθούν οι αναβαθμοί που έμειναν από την εβραϊκή λατρεία. Ανέβαιναν οι Εβραίοι την σκάλα του ναού του Σολομώντος και έψελναν ψαλμούς. Μέχρι εδώ όλα είναι μια δοξολογία για το ότι έγινε ο κόσμος. Αλλά δεν φτάνει. Τι να τον κάνεις τον κόσμο χωρίς τον Χριστό ; Πρέπει να έρθει ο Χριστός στον κόσμο. Εγώ θέλω όχι την γέννηση, όχι την σταύρωση, αλλά την ανάσταση του Χριστού. Γι’ αυτό διαβάζεται ένα από τα 11 εωθινά Ευαγγέλια που αναφέρονται στις 11 παρουσιάσεις του Χριστού προς πιστοποίηση της αναστάσεως. Έγινε ο κόσμος, έπεσε, απ’ ευθείας ανάσταση. Δεξιά της αγίας τράπεζας διαβάζει το Ευαγγέλιο ο ιερέας ντυμένος λευκά άμφια, επειδή λευκά φορούσε και ο άγγελος και ήταν στα δεξιά του τάφου του Χριστού.
Μετά πρέπει να φωνάξει ο Προεστώς τι είδαμε οπότε είναι το «ανάστασιν Χριστού θεασάμενοι …» και το Ευαγγέλιο είναι στραμμένο στην ανάσταση (στην άλλη πλευρά το Ευαγγέλιο έχει την σταύρωση). Και στον γάμο το Ευαγγέλιο είναι στραμμένο στην ανάσταση. Γιατί στον γάμο όλα τα άλλα είναι σταυρός. Σταύρωμα χεριών, στεφάνων, δακτυλιδιών … Μετά όχι να ξεθαρρέψεις από το «ανάστασιν Χριστού θεασάμενοι …» γιατί αυτό είναι για τον Χριστό, εσύ είσαι αλητάμπουρας. Οπότε λέμε τον 50στό ψαλμό «ελέησόν με ο Θεός κατά το μέγα έλεός σου…» και ο Δαβίδ είδε την ημέραν την εμήν και εχάρη, αλλά την μοιχεία και τον φόνο τα έκανε.
Στο « ιδού γαρ αλήθειαν ηγάπησας τα άδηλα και τα κρύφια της σοφίας σου εδήλωσάς μοι» παίρνει ο παπάς το Ευαγγέλιο και βγαίνει. Γιατί ; Γιατί αυτή είναι η αλήθεια, το Ευαγγέλιο, γυρισμένο προς την ανάσταση γιατί αυτό είναι το χαρούμενο μήνυμα ότι «ο Λόγος σαρξ εγένετο …» και ανέστη. Προσκυνάνε οι άνθρωποι το Ευαγγέλιο. Πως πρέπει να προσκυνήσουν ; Το Ευαγγέλιο πρέπει να το πιάνει με το φελόνι ο παπάς. Κάποιοι υπερευσεβείς σηκώνουν το φελόνι για να φιλήσουν το χέρι. Όχι. Επειδή στην Μαρία την Μαγδαληνή που τον είδε αναστημένο της είπε «μη μου άπτου» γιατί δεν έχεις καταλάβει ποιον πιάνεις, για να θυμίσουμε αυτό πιάνουμε με το φελόνιο το Ευαγγέλιο. Αφού άλλες φορές φιλάμε το χέρι. Σημαίνει εκείνη την ώρα κάτι θέλει να μας πει ο παπάς.
Μετά το Ευαγγέλιο κηρύχθηκε στον κόσμο. Και τι έγινε, τι παράχθηκε ; «Σώσον ο Θεός τον λαό σου πρεσβείαις της παναχράντου Θεοτόκου, πρεσβείαις των προφητών, των αγίων…». Μα οι προφήτες έζησαν πριν το Ευαγγέλιο. Και ποιος σου είπε ότι υπάρχει χρόνος ; Είναι όλοι ένα. Το ίδιο Άγιο Πνεύμα (γιορτάζει την Δευτέρα μετά την Κυριακή της Πεντηκοστής) φώτισε τους προφήτες, το ίδιο Άγιο Πνεύμα τους αποστόλους. Το ίδιο Άγιο Πνεύμα για το οποίο παρακαλεί ο Υιός τον Πατέρα να το πέμψει στον κόσμο. Επειδή το κάθε Πρόσωπο έχει τα ιδιώματά του που το κάνουν Πρόσωπο.
Αφού τελειώσει και η παραγωγή των αγίων φτου κι από την αρχή. Τώρα θέλει να πει πως έγινε η Ιερά Ιστορία κι αρχίζουν οι ωδές. Οι 9 ωδές είναι που ψάλανε οι Ισραηλίτες σε διάφορα μεγάλα γεγονότα που συνέβηκαν στην ζωή τους. Η α΄ ωδή αναφέρεται στο πέρασμα της ερυθράς θάλασσας. Ο Μωυσής και ο Ααρών είχαν μια αδελφή την Μαριάμ . Πήρε η Μαριάμ τα τύμπανα και χόρευε μόλις πέρασαν την ερυθρά θάλασσα και ακολούθησε όλος ο λαός. Τύμπανα, χρυσαφικά στα χέρια που τα είχαν πάρει από τους Αιγυπτίους. Έγινε ένα χαμός. Γι’ αυτό κι εμείς το Πάσχα χορεύουμε τρελά επειδή περάσαμε από τον θάνατο στην ζωή. Αν όλα αυτά σαν λόγια είναι τόσο υπέροχα, φανταστείτε πως θα είναι να τα ζούμε . Πρέπει να προχωρήσουμε από το καρυδότσουφλο στην ψίχα και να την φάμε.
Την β΄ ωδή την αφήνουμε επειδή είναι μια ωδή θλίψης. Την έκαναν όταν είχαν φτιάξει με τα χρυσαφικά τους το χρυσό μοσχάρι και το προσκυνούσαν. Ο Ααρών , η Μαριάμ και όλοι μαζί οι Εβραίοι και γύρισε ο Μωυσής από το όρος Σινά και πέταξε κάτω και έσπασε τις πλάκες με τον νόμο του Θεού. Αυτό όμως ήταν καταφρόνηση του Θεού. Δεν έχεις δικαίωμα να αγανακτήσεις πάνω από το όριό σου. Διαβάζεται μόνο την Μεγάλη Σαρακοστή στον μεγάλο κανόνα.
Στην στ΄ ωδή λέμε το Συναξάριο ( δηλαδή αναφέρουμε τους αγίους που γιορτάζουν σήμερα). Στη συνέχεια ψέλνουμε τις Καταβασίες. Λέγονται Καταβασίες επειδή κατεβαίνουν από τα στασίδια τους ο δεξιός και ο αριστερός ψάλτης και τις ψέλνουν. Ακόμα και ο Οικουμενικός Πατριάρχης κατεβαίνει από τον θρόνο του στις Καταβασίες.
Η ζ΄ και η΄ ωδές αναφέρονται στον προφήτη Ιωνά, την προφήτιδα Άννα που δεν έκαμνε παιδιά, στους 3 παίδες της Βαβυλώνας (που αρνήθηκαν να προσκυνήσουν την εικόνα του Ναβουχοδονόσορος). Στους τελευταίους στίχους αυτών των ωδών μπαίνουν θέματα της εορτής της ημέρας ή του αγίου που εορτάζει. (Στις ενορίες ψέλνονται μόνο η α΄ και γ΄ ωδές, οι άλλες παραλείπονται). Φτάνουμε στην θ΄ ωδή, της Παναγίας. Τελείωσαν τα προηγούμενα όλα και γεννήθηκε η Θεοτόκος.
Η ίδια προφήτευσε «ιδού γαρ από του νυν μακαριούσι με πάσαι αι γενεαί». Και εμείς φωνάζουμε « την Θεοτόκον και μητέρα του Φωτός εν ύμνοις τιμώντες μεγαλύνομεν». Ας το ακούσουν όλοι αυτοί που δεν τιμούν την Κυρία Θεοτόκο όπως οι Ιεχωβάδες, (Προτεστάντες και άλλοι). Ενώ κρατούν στα χέρια τους το Ευαγγέλιο, δεν βλέπουν που γράφει «ιδού γαρ από του νυν μακαριούσι με πάσαι αι γενεαί». Και ψέλνουμε «την τιμιωτέραν των Χερουβείμ …» ή αν είναι μεγάλη εορτή ψέλνεται η θ΄ ωδή της εορτής.
Αφού ψάλλουμε τις Καταβασίες και τους ύμνους στην Παναγία, ανεβαίνουμε πάλι στη θέση μας (στο στασίδι). Γιατί και η Παναγία που γεννήθηκε δεν θα ήταν τίποτα αν δεν ήταν Θεοτόκος κι αν δεν ανασταινόταν ο Υιός της. Επειδή αναστήθηκε ο Χριστός χωρίς να πειράξει τις σφραγίδες του τάφου, αυτό μας βεβαίωσε την αειπαρθενία της Θεοτόκου. Και αντίστροφα, επειδή έχουμε την αειπαρθενία της Θεοτόκου, αυτό μας βεβαιώνει και την ανάσταση του Χριστού. Αυτά τα δυο μυστήρια είναι παντρεμένα.
Μετά αρχίζει «άγιος Κύριος ο Θεός ημών» και στη συνέχεια αρχίζουν τα πασαπνοάρια. Μεγαλοπρεπή, «πάσα πνοή αινεσάτω τον Κύριο, αινείτε τον Κύριο ο ήλιος, η σελήνη, το φως …».Χορεύουν τα πάντα. Ανάβουν τον πολυέλαιο, ανάβουν πλέον τα πάντα. Πανηγύρι χαράς και φωτός. (Στο Άγιο Όρος χαζεύω με τον πολυέλαιο που τον βάζουν να κάμνει κύκλους).
Έτσι φτάνουμε και στην Δοξολογία. Εδώ χτυπούν οι καμπάνες, έχουν ήδη ανάψει τα πάντα στον ναό και πλέον τελειώνει ο Όρθρος και θα μπούμε στην Θεία Λειτουργία, όπου θα δούμε οφθαλμοφανώς τον Χριστό να επιτελεί το σωτηριώδες έργο Του και συμμετέχοντας στην Θεία μετάληψη θα ενωθούμε μαζί Του. Αμήν.
