Ποντιακές λέξεις από Ποντιακούς στίχους τραγουδιών με αρχαιοελληνική προέλευση – Της Δέσποινας Μιχαηλίδου Καπλάνογλου

Της Δέσποινας Μιχαηλίδου – Καπλάνογλου:

Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου προέρχονται από Ποντιακούς στίχους τραγουδιών

ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Κρούει οπίσ’ τ’ αρνόπο μου

Κρούει οπίσ’ τ’ αρνόπο μου άμον ντο παρακαλώ

κε πορώ να φέρ’ ατέν σην στράταν ντο θέλω γω.

Εθαρρώ επάτεσα τη μαϊσίτσας το τραπέζ’

ξάι το χάλι μ’ κι τερεί και εμέναν περιπαίζ’.

Έκοψα τ’ ομμούτια μου θα χάμαι ασ’ ην γην

όσο κι αν εράεψα κι έβρα τεσόν το μιγγίν.

Νε Θεόν απάν ι σ’ ες’ νε Χριστόν νε άγιον

εθαρρώ θα παραδίεις το ψόπο σ’ σο διάβολον.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Χτυπάει πίσω το αρνί μου

Χτυπάει πίσω το αρνί μου σαν το παρακαλώ,

δεν μπορώ να την φέρω στον δρόμο που θέλω εγώ.

Νομίζω πάτησα στης μαγισσούλας το τραπέζι,

καθόλου το χάλι μου δεν κοιτά και εμένα με κοροϊδεύει.

’Έκοψα τις ελπίδες μου. Θα χαθώ από την γη ,

όσο και αν έψαξα , δεν βρήκα τον δικό σου τρόπο,

Ούτε Θεό δεν έχεις επάνω σου ,ούτε Χριστό ούτε Άγιο,

νομίζω θα παραδώσεις την ψυχή σου στον διάβολο.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΛΕΞΕΩΝ

Κρούει οπίς’ , Εθαρρώ, Τη μαϊσσίτσας ,Περιπαίζ’ ,Κε πορώ , Παραδίεις.

1. Κρούει οπίς’

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Κρούω + πίσω

Ετυμολογία : Κρούω <αρχ. κρούω Πίσω < επιρ. πίσω οπίσω < αρχαία ελληνική ὀπίσω Ὄπισθεν (=στό πίσω μέρος, ἀπό πίσω). Πιθανόν απ’ τό ὄπις (=προσοχή) πού είναι συγγενικό με τα κατόπιν, μετόπιν, οπίσω. Στην νεοελληνική αποδίδεται: Κάνω πίσω, επιφυλάσσομαι . Σύνθετη ή συγγενής λέξη :Προσκρούω , Αντικρούω

2. Εθαρρώ Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Θεός + ὥρα Ετυμολογία : Θεωρώ (=βλέπω, παρατηρώ, είμαι πρεσβευτής σε μαντείο). Απ το θεωρός δωρ. θεαρός (θεαορός) οπό ρίζα θαF = θαυ + Fορ του ὁρώ ἤ καλύτερα απ’ το θεός + ώρα (=φροντίδα) (θεωρός= πρεσβευτής, θεατής). Στην νεοελληνική αποδίδεται: Νομίζω ,θεωρώ, βλέπω, παρατηρώ Σύνθετη ή συγγενής λέξη θεωρία,, θεώρημα, θεώρησις, θεωρητέον, αθεώρητος, δυσθεώρητος.

3.Τη μαϊσσίτσας Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Μάγος. Ετυμολογία : μάγος < (κληρονομημένο) ελληνιστική κοινή μάγος < αρχαία ελληνική Μάγος . μάγισσα < μάγος + κατάληξη θηλυκού -ισσα Στην νεοελληνική αποδίδεται: Μαγισσούλας Η φράση ΄΄ Επάτεσα το τραπέζ’ τη μάϊσσας (εκφ) σημαίνει : ερωτεύτηκα Σύνθετη ή συγγενής λέξη: Παράγωγα: μαγεύω, μαγεία, μαγικός, μαγευτικός, μάγευμα, μαγευτής.

4 .Περιπαίζ’ Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Περί + παίζω Ετυμολογία : περιπαίζω < περί- + παίζω Στην νεοελληνική αποδίδεται: εμπαίζω ,Κοροϊδεύω ,περιγελώ .χλευάζω Σύνθετη ή συγγενής λέξη: Απερίπαιχτος , περιπαικτικά

5 . Kε πορώ Ουκί + ευ + πόρος Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις :Ουκί + ευπορέω Ετυμολογία :* Κε =ου < ουκ < < κι <ουκί (Ιωνικ η διάλεκτος ) Αρνητικό μόριο,δηλωτικό αρνήσεως * Μπορώ < μεσαιωνική ελληνική ημπορώ < εμπορώ < αρχαία ελληνική εὐπορέω < ευ+πόρος Στην νεοελληνική αποδίδεται: Δεν μπορώ Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Ανημπόρια, ανημποριά ανήμπορος μπόρεση μπορετός

6 . Παραδίεις Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Παρά + δίδωμι Ετυμολογία : παραδίδω < μεσαιωνική ελληνική παραδίδω < αρχαία ελληνική παραδίδωμι < παρά + δίδωμι παραδίνω < αρχαία ελληνική παραδίδω 1. παραδίνω < παρά + δίνω Στην νεοελληνική αποδίδεται: Παραδίνω Σύνθετη ή συγγενής λέξη :Παράδοση ,παραδοσιακός ,παραδοτέων .