Λέξεις και φράσεις τη ποντιακής διαλέκτου με αρχαιοελληνικές ρίζες – Της Δέσποινας Μιχαηλίδου Καπλάνογλου

Της Δέσποινας Μιχαηλίδου Καπλάνογλου:

Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου που εμφανίζονται στον τίτλο της σημερινής δημοσίευσης αντλήθηκαν από την σελίδα του facebook ΄΄Ποντιακός στίχος΄΄.

ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ
Αραπάδας γουζεμένα
Αραπάδας γουζεμένα Ποχτσ̌άδας φορτωμένα
Ψ̌ήα παραπονεμένα Και τα γούλας κρεμαμένα
Έρημα οσπίτι͜α αφήν’νε Και πικρά φαρμάκι͜α πίν’νε
Σα παπόρι͜α ατοίν απομέν’νε και με μαύρα δάκρυ͜α κλαίνε
Μανάδες τα παιδία Αραεύ’νε σα γιαζία
Βρούλας τον Πόντον σαρεύ’νε
Και τα υπάρχοντα ’τουν καίγ’νε Φεύ’νε και οπίσ’ τερούνε
Εικονίσματα κρατούνε.Η καρδία ’τουν ματούται
Και η γούλα ’τουν γομούται Όσα χρόνι͜α κι αν διαβαίν’νε
Τα γεράδας θ’ απομέν’νε Πάππον σο εγγόν’ θα λέει
Για τον Πόντον και θα κλαίει Είχαμε έναν πατρίδαν
Του πολιτισμού κοιτίδαν Έχτιζαμε εκεί αιώνες
Του Πόντου τους Παρθενώνες

ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Κάρα οργισμένα
Κάρα οργισμένα φορτωμένα με μπόγους
Ψυχές παραπονεμένες,και το κεφάλι κρεμασμένο από στεναχώρια
Αφήνουν έρημα σπίτια και πίνουν πικρά φαρμάκια.
Στα καράβια αυτοί μένουνε και με μαύρα δάκρυα κλαίνε
Μάνες τα παιδιά τους γυρεύουν στον κάμπο
φωτιές τον Πόντο περικυκλώνουν και τα υπάρχοντά τους καίνε
φεύγουν και πίσω κοιτάνε, εικονίσματα κρατάνε.
Ματώνεται η καρδιά τους,και από την συγκίνηση δεν μπορούν να μιλήσουν.
Όσα χρόνια και να περάσουν οι πληγές θα μείνουν.
Ο παππούς θα λέει στον εγγονό για τον Πόντο και θα κλαίει.
Είχαμε μια πατρίδα του πολιτισμού κοιτίδα
εκεί χτίζαμε αιώνες του Πόντου τους Παρθενώνες.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ & ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ
Κρεμαμένα – Φεύ’νε -Οπισ’ -Ματούται -Απομεν’νε – Πιν’νε .

1, Κρεμαμένα
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Κρήμνημι
Ετυμολογία : Κρήμνημι,κρημνός
.. κρήμνημι (ε>η), κρημνίζω, κρήμνησις, κρημνισμός, κρημνός, γκρεμός, γκρεμίζω, κρηθμός. ακριβής ..
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Κρεμασμένα γκρεμός, γκρεμίζω,
Συγγενικές λέξεις : Κρημνός,απόκρημνα

2,Φεύ’νε – φεύω – φύγω
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Φεύγω
Ετυμολογία : Φεύγω < αρχαία ελληνική φεύγω
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Φεύγουν
Συγγενικές λέξεις : Φευγατίζω αποφεύγω διαφεύγω προσφεύγω καταφεύγω

3, Οπίσ’
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Αρχ.επιρρ. οπίσω
Ετυμολογία : πίσω < μεσαιωνική ελληνική πίσω < αρχαία ελληνική ὀπίσω
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Πίσω
Συγγενικές λέξεις : οπισθοχωρώ,οπισθοδρόμηση

4 ,Ματούται
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Αιματόω .
Ετυμολογία : αρχ. Αιματώ – αιματώνω
Ματώνω < : αἱματόω (, αἱματόεις, αἱμα-. τώδης, αἱμάτωσις, .
ρίζα ασ. – ἅσιμα – αἷσμα – αἷμα
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Ματώνω – φονεύω -λερώνω με αίμα -κηλιδώνω
Συγγενικές λέξεις : Αιμορραγώ , ματωμένος

5, Απομέν’νε -’πομένω
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Αρχ απομένω
Ετυμολογία : Απομένω < (διαχρονικό) αρχαία ελληνική ἀπομένω < ἀπό + μένω,
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο Υπολείπονται.
Συγγενικές λέξεις : Απομεινάρια , απονομή

6 ,Πίν’νε – αορ. έπα
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Πίνω
Ετυμολογία : πίνω < αρχαία ελληνική πίνω.
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Πίνουν.
Συγγενικές λέξεις : Πότης, εμποτίζω