Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΙ ΗΤΑΝ –
Το Δικέλι ή Δεκελή (Dikili) είναι μια παράκτια πόλη του Αιγαίου στα διοικητικά όρια της Σμύρνης της Μ.Ασίας. Πολύ κοντά στην σημερινή πολύ βρισκοταν η αρχαία πόλη Αταρνεύς για την οποία εκτιμούν ότι ήταν η πόλη που αναφέρει ο Όμηρος μα το όνομα.Τάρνη
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Βρίσκεται απέναντι από την πόλη της Μυτιλήνης, από την οποία απέχει 8 ναυτικά μίλια .
Βρίσκεται ακόμη 120 χλμ. Βόρεια της Σμύρνης. 51 χλμ. από το Αϊβαλί , και 39 χλμ. από την Πέργαμο Το υψόμετρο είναι 8 μέτρα. (μέσο ύψος της στάθμης της θάλασσας)
Η προσχώσεις του ποταμού Καίκου δημιούργησαν την παραλιακή ζώνη όπου και δημιουργήθηκε το Δικιλί στους νεότερους χρόνους.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Στην παραλιακή ζώνη το 1840 ο Έλληνας από την Πέργαμο Καραοσμάνογλου εγκατέστησε ένα τσιφλίκι (τώρα εκεί είναι η αγορά) και εγκαταστάθηκαν κτηνοτρόφοι, γεωργοί, ψαράδες από την Πέργαμο, τη Λέσβο και το Αϊβαλι και έτσι ιδρύθηκε το σημερινό Ντικιλί (Dikili) με το σύνολο των κατοίκων του να είναι Ελληνορθόδοξοι.
Το 1880 υπάρχουν λίγες οικογένειες, αλλά το 1909 αναφέρονται 1.000 σπίτια.περίπου 7500 Έλληνες με ελάχιστους Τούρκους
Στα γεγονότα τού 1913-14 έφυγαν οι πρώτοι Έλληνες και εγκαταστάθηκαν «μουετζίρηδες» από τη Μαγνησία.
Έτσι το 1921 υπήρχαν 4000 Έλληνες και 3.000 Τούρκοι .
ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ
Η πρώτη πόλη, που ιδρύθηκε από τους ανθρώπους βρισκόταν βορειότερα της σημερινής πόλης και είχε το όνομα “Αταρνέος”ή ο ”Αταρνεύς”, που πιθανόν να προέρχεται από το όνομα της αρχαίας Τάρνης του Ομήρου ή ακόμη να πήρε το όνομα από της θερμές ιαματικές πηγές που υπάρχουν στην περιοχή και μάλιστα από την Ιερά Πηγή που ήταν αφιερωμένη στην Κυβέλη η την Μεγάλη Μητέρα όπως την έλεγαν.
Η δημιουργια της νέας πόλης από τους Έλληνες με το όνομα Δικέλι μιας λέξης που στα γραφόταν Δικέλλα η Δικέλλι προέρχεται από το δύο+κέλλω ( ωθώ )και είναι δίχηλο γεωργικό σκαπτικό εργαλείο που χρησιμοποιούσαν και οι πρώτοι κάτοικοι του οικισμού, με το χρόνο εξαφανισθηκε το ένα -λ- και έμεινε το Δικελι ή dikili
Τα άλλα ονόματα που κατά καιρούς συναντούμε πιθανόν να είναι παραφθορές των ονομάτων που προαναφέραμε ΔΙΚΙΛΙ – ΑΤΑΡΝΑ -ΑΤΑΡΝΕΑ -ΑΘΑΡΝΑ-ΑΣΥΡΑ, να εξαιρέσουμε το πρώτο όνομα του νέου οικισμού που αρχικά λεγόταν ΔΙΚΜΕΛΙΚ
ΙΣΤΟΡΙΑ
Το Δικέλι αν λάβουμε υπόψιν και τον παρακείμενο αρχαίο οικισμό Αταρνέα για το όνομα του οποίου μιλήσαμε προηγουμένως, έχει επίσης μια πλούσια ιστορία 4.000 ετών τουλάχιστον που εκτείνεται μέχρι την προϊστορία και ο αρχαίος και μέχρι στιγμής ανεξερεύνητος χώρος του Atarneus βρίσκεται κοντά.
ΑΤΑΡΝΕΥΣ
Τα ερείπια της αρχαίας πόλης βρίσκονταν στο λόφο Καρά Τεπέ που έχει σημαντικά υπολείμματα κτιρίων από τον 4ο αιώνα π.Χ. Έχει ακόμα ένα μακρύ τμήμα του αμυντικού τείχους, του 5ου η 4ου αιώνα π.Χ.
Για το τείχος αυτό κάνει αναφορά ο Ξενοφώντας που πέρασε από την περιοχή.
Επίσης αναφορά γίνεται και από τον Αριστοτέλη, ο οποίος αναφέρεται, στις πολιορκίες που δέχθηκε ο Αταρνεύς το 398 π.Χ. και το 350 π.Χ., αντίστοιχα. Οι πρώτοι γνωστοί κάτοικοι της περιοχής ήταν οι Αχαιοί
Οι ανασκαφές που έγιναν και σε άλλους όμορους οικισμούς εδειξαν ότι ο Atarneus ήταν ο πιο ανεπτυγμένος από αυτούς όπως ήταν η Pytany, Teuthrania, Malena, Altaria, Elaia, Kanai, Karina και Algai.
Μάλιστα ο Atarneus, ήταν αρκετά διάσημος γιατί εξέδιδε το δικό του νόμισμα.
Όπως ήταν φανερό ότι πέρασαν κατά καιρούς , οι Λυδοί, οι Πέρσες, οι Φρύγοι και οι Μυσοί, οι βασιλείς της Περγάμου, οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί, οι Γενουάτες, οι Σελτζούκοι και τίλος οι Οθωμανοί.
Ο Στράβων γράφει ότι ο πλούτος του βασιλιά της Λυδίας Κροίσου προερχόταν από τα ορυχεία της Λυδίας, από μια έρημη πόλη που βρισκόταν στο έδαφος ανάμεσα στην πόλη Αταρνεύς και Πέργαμος,τέτοια ορυχεία χρυσού στην περιοχή υπάρχουν και σήμερα, δεν λειτουργούσαν όμως κατά την περίοδο που ο Έλληνας γεωγράφος κατέγραφε τα γεωγραφικά δεδομένα της περιοχής
Το 493 π.Χ. Χιώτες μετακόμισαν από την Μίλητο στον Ατάρνεα γιατί αντιμετώπιζαν έλλειψη σίτου και άλλων τροφίμων.
Η πόλη πέρασε στην ιδιοκτησία τους, όπως και τα ορυχεία ανήκαν μέχρι το 398 π.χ. στους Χιώτες..
Μάλιστα οι Χιώτες που αντιμετώπιζαν πρόβλημα υπερπληθυσμού καλλιεργούσαν τα χωράφια στον Ατάρνεα και συγκόμιζαν το σιτάρι.
Εκείνη την εποχη ο Σπαρτιάτης στρατηγός Δερκυλίδας μετά από 8 μήνες πολιορκίας την κατέλαβε.
Καθιέρωσαν τη βάση τους στο Ατάρνεο για να πολεμήσουν, αφού η πόλη ήταν καλά προικισμένη με φυσικές άμυνες.
Το 348 π.Χ. ανέλαβε τύραννος της Ατάρνεας έγινε ο φιλόσοφος Ερμίς διαδεχόμενος τον τύραννο Εύβουλο, όντας γνωστός με τον Φιλόσοφο Αριστοτέλη τον προσκάλεσε στην πόλη του όπου και έγραψε πολλά από τα έργα του ,μάλιστα παντρεύτηκε την ανιψιά και θετή του κόρη του Ερμία, την Πυθιάδα,
Πριν ξεσπάσει κάποιος πόλεμος μεταξύ Μακεδόνων και Περσών, προνόησε και συνήψε συμμαχία με το Μακεδόνα βασιλιά.
Ακριβώς γι’ αυτόν το λόγο είχε τραγικό τέλος από τους Πέρσες, καθώς θανατώθηκε, αφού συνελήφθη δόλια από το στρατηγό Μέμνονα το 345 π.Χ., με σταυρικό θάνατο στα Σούσα.
Παρέμεινε σιωπηλός στωικά, μόνο μιλώντας στον βασιλιά της Περσίας είπε μόνο μια φράση: «Πείτε στους φίλους μου και τους συντρόφους μου ότι δεν έχω κάνει κάτι ή αντίθετο προς τη φιλοσοφία >>
Κατά τη διάρκεια του Τυράννου Ερμία το 355 π.Χ. η Χίος εξακολουθούσε να διατηρεί μερικά συμφέροντα στην περιοχή
ΔΙΚΙΛΙ
Η νέα ιστορία του οικισμού που δημιουργήθηκε στο αγρόκτημα του Καραοσμάνογλου στην παραλιακή ζώνη το 1840 είναι μικρή και όχι ιδιαίτερα αξιόλογη.
Αρχικά είχε το όνομα του Dikmelik το 1840 μετατράπηκε αργότερα σε Dikili. Όνομα που εμφανίζει το INDEX ANATOLICUS το 1890
Το Δεκελή, το οποίο παρέμεινε υπό την κατοχή των Τούρκων από την εποχη της ίδρυση του, απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό στρατό το 1919 από την ο οποίος αποχώρισε στις 14 Σεπτεμβρίου 1922.
Το Dikili έως το 1860 ανήκε διοικητικά στον δήμο της Περγάμου και εγινε δήμος το 1923. Στις 13 Οκτωβρίου 1928 έφυγε από την Πέργαμο και εντάχθηκε στην επαρχία της Σμύρνης.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
H Χριστιανική κοινότητα του Δικελί ανήκε στην Μητρόπολη Περγάμου και Αδραμυττίου με το αριθμο ” ζ) Δεκελή (Dikili) ”
Είναι γνωστές δυο εκκλησίες των Ελληνορθόδοξων κατοίκων του Δεκελή ,του Αγίου Δημητρίου και της Αγίας Παρασκευής.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Λειτουργούσε ένα επτατάξιο σχολείο με 200 μαθητές και μαθήτριες, με τρεις δασκάλους και τρεις δασκάλες. Αυτό υπάρχει ερειπωμένο στο παλιό τμήμα της πόλη
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΟΣ
ΕΡΜΙΑΣ Ο ΑΤΑΡΝΕΥΣ
Έλληνας φιλόσοφος οπαδός της Πλατωνικής θεωρίας. Ευνούχος δούλος του τραπεζίτη και τυράννου του Αττάρνεος Εύβουλου που καταγόταν από την Βιθυνία
Μετά την απελευθέρωσή του από τον Εύβουλο εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και μαθήτευσε δίπλα στον Πλάτωνα και έγινε στενός φίλος του Αριστοτέλη και του Ξενοκράτη τους οποίους και φιλοξένησε, όταν αυτοί γίνανε ανεπιθύμητοι στην Αθήνα.
Αργότερα διαδέχθηκε όπως είδαμε τον τύραννο Εύβουλο (348 π.Χ.) με τον οποίον ένα διάστημα συγκυβέρνησε και στη συνέχεια τον κληρονόμησε.
Ήταν ο άνθρωπος που πρότεινε στο Φίλιππο τον Αριστοτέλη ως δάσκαλο του γιου του, Αλέξανδρου.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Ο Αριστοτέλης, που θεωρείται η μεγαλύτερη μεγαλοφυία της κλασσικής φιλοσοφίας,
Ο Αριστοτέλης, που έφυγε από τα Στάγειρα της Χαλκιδική όπου είχε γεννηθεί.
Πήγε στην πόλη του Ατάρνεα ) το 376 π.Χ., περίπου πριν από 2.400 χρόνια, όπου υπάρχει και σήμερα ο λόφο του Αριστοτέλη. έγραψε δε για τον Ερμία και ένα αναθηματικό επίγραμμα για αυτόν που ήταν χαραγμένο σε κενοτάφιο στους Δελφούς αφιέρωσε έναν ύμνο στον οποίον τον επαινούσε για την την αρετή του, κατατάσσοντας τον, μεταξύ των ηρώων Ηρακλή, Αχιλλέα και Αίαντα,
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΧΡΟΝΩΝ
Η σύγχρονη πόλη το Δεκελή ανέδειξε κάποιους αξιόλογες προσωπικότητες στα 80 περίπου χρόνια (1840-1922 )της ύπαρξης της με τον Έλληνικό πληθυσμό
,
ΑΡΙΣΤΟΔΗΜΟΣ ΚΑΛΛΗΣ (1899 – 1979)
Ο Αριστόδιμος Καλλής (Γεννήθηκε στο Δεκελή το 1899 Πέθανε τον Μάιο του 1979) ήταν καλλιτέχνης και αριστερός ακτιβιστής στη Νέα Υόρκη. ,κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 . Η φιλία του με κορυφαία μέλη της Σχολής της Νέας Υόρκης χρονολογείται από τη δεκαετία του 1930. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1940 υποστήριξε μερικές φορές τις θέσεις του, δίνοντας διαλέξεις για την τέχνη και την αρχαιολογία . Σε αυτές τις ομιλίες συμμετείχαν πολλοί καλλιτέχνες της Νέας Υόρκης.
Επίσης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 συμμετείχε με την Κομουνιστική Ένωση της Αμερικής.
Ήταν επίσης ζωγράφος και καλός. Από το 1979, το έτος του θανάτου του, υπήρξαν αρκετές εκθέσεις του έργου του,
ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ (ΣΤΡΑΤΗΣ) ΠΕΛΕΚΙΔΗΣ ) 1880-1858
Έλληνας αρχαιολόγος και πανεπιστημιακός.
Γεννήθηκε στο Δεκελή σπούδασε αρχαιολογία αρχικά στην Αθήνα και στην συνέχεια στην Γερμανία με υποτροφία της αρχαιολογικής εταιρίας
Επιπλέον, κατά τη διάρκεια των φοιτητικών του χρόνων έγραψε ποιήματα τα οποία δημοσιεύθηκαν στο λογοτεχνικό περιοδικό Νουμάς Διετέλεσε από το 1914 έφορος αρχαιοτήτων Μακεδονίας και υπηρέτησε ως καθηγητής στο Γυμνάσιο Μυτιλήνης, στην Ευαγγελική σχολή της Σμύρνης και στο Α.Π.Θεσσαλονίκης
Ως αρχαιολόγος συνεργάστηκε κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου με την υπηρεσία της Βρετανικής στρατιάς που έδρευε στη Θεσσαλονίκη
έκανε ανασκαφές στο Παλιό Φάληρο όπου το 1915 εντόπισε σκελετούς θυμάτων που είχαν θαφτεί δέσμιοι αφού πρώτα είχαν εκτελεστεί, στην Αμφίπολη όπου μεταξύ άλλων το 1920 ανέσκαψε τη βασιλική Α’ και εντόπισε κτίριο της παλαιοχριστιανικής περιόδου, στην Έδεσσα κατά την περίοδο 1922-1923, στη Χαλκιδική κ.α.
Παράλληλα δημοσίευσε αρκετές αρχαιολογικές μελέτες σε περιοδικά και επετηρίδες όπως το Αρχαιολογικό δελτίο,Τα πρακτικά της εν Αθήναις αρχαιολογικής εταιρίας,
ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΗΜΗΡΙΩΤΗΣ (1870-1944)
Ήταν Έλληνας ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, μεταφραστής και εκπαιδευτικός.
Γεννήθηκε στο Δεκελή . Αποφοίτησε από την εμπορική σχολή της Χάλκης και στη συνέχεια φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, χωρίς όμως να ολοκληρώσει τις σπουδές του, ενώ πραγματοποίησε και ελεύθερες σπουδές στην Ελβετία,και τη Γαλλία.
Εργάστηκε ως καθηγητής γαλλικών στην Ευαγγελική σχολή και το κεντρικό Παρθεναγωγείο της Σμύρνης
Εξέδωσε στην Αθήνα το περιοδικό Άτλας και λίγο αργότερα στην στην Πόλη όπου εργάστηκε ως αρχισυντάκτης της εφημερίδας και ανταποκριτής του περιοδικού Κόσμος Την περίοδο 1911 – 1912 διετέλεσε διευθυντής της εφημερίδας Ανατολή της Σμύρνης Έπειτα έζησε μέχρι το 1919 στη Μυτιλήνη, εργαζόμενος ως καθηγητής γαλλικών στο Γυμνάσιο του νησιού και ως αρχισυντάκτης του περιοδικού Λέσβος. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή έφυγε από τη Σμύρνη για την Αθήνα, όπου εργάστηκε στο Δ΄ Γυμνάσιο. Συνεργάστηκε επίσης με τα περιοδικά Αμάλθεια,Παναθήναια,Νέα εστία,Κύκλος και την Εφημερίδα Ελεύθερος λόγος
Στο χώρο της λογοτεχνίας πρωτοεμφανίστηκε το 1896 με την ποιητική συλλογή” Τα θανάσιμα”, που εκδόθηκε στην Πόλη
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Το Δεκελή το1922 είχε ένα αξιόλογο οργανωμένο λιμάνι Υπήρχε τηλεγραφείο και τα γραφεία των ατμοπλοϊκών εταιρειών
Είχε 35 μεγάλες αποθήκες και υποκαταστήματα των τραπεζών Οθωμανικής και Μυτιλήνης.
Υπήρχε μεγαλη αλευροβιομηχανία και μεγάλο ελαιοτριβείο αλλά και λίγο μικροτέρα στα γύρω χωριά ,Κλισέ Κίοι, τα Κάλαργα, οι Σααντζήδες και το Κινίκιον
Εξάγονταν πάνω από 20.000 τόνοι δημητριακών και οσπρίων, στην Ευρώπη με τα 15-20 εμπορικά πλοία που «έπιαναν», τότε, το λιμάνι.
Το λιμάνι άρχισε να χάνει την αξία του όταν κατασκευάστηκα ο σιδηρόδρομος προς τη Σμύρνη.
Το 1921 σε τσιφλίκι Έλληνικής ιδιοκτησίας βόρεια του Δεκελί, υπήρχε το επονομαζόμενο «χωριό Μακαρονία » όπου λειτουργούσαν , θερμές πηγές
Στο δρόμο δε προς την Πέργαμο υπήρχαν μεταλλεία χρυσού με τις δεξαμενές με κυανιούχα.υλικά.
ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Όταν τον Μάιο του 1914 οι Οθωμανοί άρχισαν τις διώξεις με σχεδιασμό των Γερμανών που είχαν επικεφαλής των Λίμαν φον Σάντερς δεν μπορούσαν να αφήσουν απέξω την απομάκρυνση του Έλληνικού πληθυσμού από την παράκτια ζώνη που γειτόνευε με την Ελλάδα
Άρχισαν από τα βόρεια του Αδραμυττίου και έφθασαν ως και απέναντι από τη Σάμο, Το ελληνικό στοιχείο εκδιώχθηκε τότε κυρίως από την περιοχή της Ερυθραίας το Δεκελή την Πέργαμο και την Φώκαια
Μάλιστα στη Φώκαια η επιχείρηση εκκένωσης, συνοδεύτηκε από ακρότητες και σφαγές κατά του άμαχου πληθυσμού
Το 1922 μετά την κατάρρευση του Ελληνικού εκστρατευτικού σώματος και το κάψιμο της Σμύρνης ,έρχονται στο Δεκελή 10.000 Έλληνες για να επιβιβαστούν σε πλοία, που δεν έρχονται ποτέ. Και σύμφωνα με ένα Γάλλο δημοσιογράφο τον Rene Pyaux, εξοντώθηκαν όλοι και γεμίσανε τις οι γύρω χαράδρες!
ΤΟ ΔΙΚΙΛΙ ΣΗΜΕΡΑ
Dikili είναι μια παράκτια πόλη της επαρχίας της Σμύρνης στην περιοχή του Αιγαίου με ενδιαφέρουσα τουριστική κίνηση .
Η περιοχή είναι αρκετά γραφική τόσο κατά μήκος της ακτογραμμής της όσο και στα εσωτερικά της μέρη και είναι ένα δημοφιλές θερινό θέρετρο. παραθαλάσσιες ταβέρνες και αποτελείται κυρίως από βίλες διακοπών και μερικά ξενοδοχεία.
Το γοητευτικό κέντρο με λιθόστρωτα δρομάκια διαθέτει εστιατόρια, μπαρ και καταστήματα.Υπάρχει μια λίμνη κρατήρα στο χωριό Merdivenli, καθώς και αρχαία σπήλαια στα χωριά Demirtaş και Delitaş, καθώς και πευκοδάση που εκτείνεται προς το Madra Stream.
Η περιοχή είναι επίσης γνωστή για τις ιαματικές πηγές της, που βρίσκονται σε χωριά Nebiler, Bademli και Kocaoba.
Επιπλέον, οι παραλίες στις τοποθεσίες Bademli και Denizkoy είναι σημαντικά τουριστικά αξιοθέατα της περιοχής.
Μια μικρή νησίδα στην περιοχή Νικιλίς (ονομαζόμενη Garip Adası σε τοπικό επίπεδο, με αρχαίες πηγές που επικαλείται επίσης το όνομα Argounissai)
Ένα σημερινό λιμάνι που το επισκέπτονται κρουαζιερόπλοια, με ευρύχωρους δρόμους και δενδροστοιχίες, με τουριστικές υποδομές γύρω του και μια υπέροχη παραλία, με 20 χιλ. κατοίκους
