Δικαπιντίζει ου Αύγουστους, πυρώσ κι μην αντρέπισι! Ήθη και έθιμα του Αυγούστου στην παλιά Κοζάνη – Της Ματίνας Τσικριτζή Μόμτσιου



19145787_10213743677612852_8302715777016244084_n

Της Ματίνας Τσικριτζή Μόμτσιου:

Ο Αύγουστος με αγχώνει!

Ό,τι και να πεις γι’ αυτόν, κι όσα «Καλό μήνα» και να ευχηθείς… είναι ένα τέλος! Σαν να σου γνέφει αντίο το καλοκαίρι και να σου κάνει νόημα «τα κεφάλια μέσα σε λίγο, παιδιά!» Πού να χρειάζεται να σκέφτεσαι ότι πρέπει να αρχίσεις να ετοιμάζεσαι επαγγελματικά και για την καινούργια χρονιά ! Γιατί, κακά τα ψέματα, για τους περισσότερους επαγγελματίες η χρονιά αρχίζει το Σεπτέμβριο.

Έχει όμως πολύ ενδιαφέρον για τη ζωή μας σαν κοινωνία, καθώς κουβαλάει νηστείες, πολύ σπουδαίες γιορτές και πανηγύρια, με κυριότερες το Δεκαπενταύγουστο και τον Αη-Φανούριο, καθώς και την εκπληκτική λαϊκή δοξασία της πρόγνωσης του καιρού όλης της χρονιάς. Τα Ημερομήνια – Μιρουμήνια στα Κοζανίτικα.

Νηστείες του Αυγούστου
Η πιο σημαντική ήταν αυτή που προετοίμαζε τους πιστούς για τη μεγάλη γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Άρχιζε την 1η του μηνός, διαρκούσε δεκαπέντε μέρες αλλά δεν τηρούνταν τόσο αυστηρά όσο οι αντίστοιχες των Χριστουγέννων και προπαντός του Πάσχα.

Όλος ο κόσμος όμως νήστευε ακόμη κι από λάδι την Πρώτη Αυγούστου, μη εξαιρουμένων και των παιδιών, τα οποία έπρεπε μέσα από μια τέτοια λατρευτική πράξη να προστατευτούν από τις παιδικές αρρώστιες κι όποιον άλλο κίνδυνο ελλόχευε. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Αύγουστος ήταν δύσκολος μήνας για τα μωρά και τα μικρότερα παιδιά, καθώς μολύνσεις και τροφικές δηλητηριάσεις απειλούσαν την ευαίσθητη υγεία τους. Αν μάλιστα αναλογιστούμε και τις αρνητικές συνθήκες θηλασμού κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όπου οι μάνες περνούσαν πολλές ώρες στο χωράφι και επιστρέφοντας κατάκοπες και καταϊδρωμένες έδιναν στα μωρά τους «ζεστό γάλα», εύκολα αντιλαμβανόμαστε γιατί αυξανόταν η παιδική θνησιμότητα εκείνη την περίοδο. «Άμα βγάλν τουν Αύγουστου τα μκρά, δεν πιθαίν ύστιρα» έλεγαν οι παλιότερες Κοζανίτισσες. Δεν μπορούσες λοιπόν να αψηφήσεις μια νηστεία που γινόταν για τις αρρώστιες, όσο αυστηρή και να ήτανε.

Στις 6 Αυγούστου γιορτάζονταν η Μεταμόρφωση του Σωτήρος, η Αϊσουτήρα όπως αποκαλείται στην πόλη μας. Έπεφτε βέβαια μέσα σε νηστεία αλλά επειδή επρόκειτο για μεγάλη γιορτή καταλύονταν το λάδι και το ψάρι –ο κόσμος έπαιρνε συνήθως μπακαλιάρο, το αγαπημένο ψάρι των Κοζανιτών, καθώς ήταν νόστιμο, φθηνό και χορταστικό. Την ίδια μέρα όλοι όσοι είχαν αμπέλι έκοβαν από λίγα τσαμπιά, κατά προτίμηση μαύρα και κόκκινα, (παρδαλά), τα πήγαιναν στην εκκλησία να τα διαβάσει ο παπάς και στη συνέχεια τα μοίραζαν στον κόσμο. Το ίδιο έθιμο το βλέπουμε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας αν και όχι πάντα της Μεταμορφώσεως.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα νηστεία που περιβάλλονταν όμως και με ένα σωρό δεισιδαιμονίες ήταν η Αποκεφάλιση του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στις 29 Αυγούστου. Συνδεδεμένη με το γεγονός της αποκεφάλισης, η γιορτή ήταν φορτωμένη απαγορεύσεις χρήσης και κατανάλωσης αντικειμένων και τροφίμων που παρέπεμπαν στο μαρτυρικό θάνατο του Αγίου. Έτσι κανείς δε χρησιμοποιούσε μαχαίρι εκείνη την ημέρα, «του ψουμί το ’σπαζαν μι του χέρ΄, δεν το ’κουβαν». Απέφευγαν επίσης να φάνε στρογγυλά πράγματα π.χ. καρπούζια γιατί θύμιζαν κεφάλι και καρύδια γιατί του έκοψαν το καρύδι του Άγιου κατά την αποκεφάλιση. Ούτε κόκκινα σταφύλια έτρωγαν την ημέρα της γιορτής γιατί ο χυμός τους παρέπεμπε στο αίμα που χύθηκε τη στιγμή του μαρτυρίου.

Δεκαπενταύγουστος
Όσο σύντομη και να ήταν η Νηστεία του Δεκαπενταύγουστου, πάλι δημιουργούσε μια γλυκιά προσμονή για την ημέρα της Παναγίας με τα πανηγύρια και τα φαγοπότια της, που θα αποζημίωναν τους πιστούς για την εγκράτειά τους. Οι εκκλησίες που συγκέντρωναν τον περισσότερο κόσμο τις δυο μέρες της γιορτής ήταν φυσικά το ξωκλήσι της Παναγίας στην Κοζάνη και το μοναστήρι της Παναγίας στο Μικρόκαστρο (Τσιαρούσινου), όπου κατέβαινε και η Σιάτιστα και τα γύρω χωριά.

Ο περισσότερος κόσμος πήγαινε από βραδύς και διανυκτέρευε στον τόπο του πανηγυριού. Γέμιζε στρωσίδια ο νάρθηκας, οι εξωτερικοί στεγασμένοι χώροι της εκκλησίας, η αυλή ακόμη και τα γύρω χωράφια. – βοηθούσε βέβαια και η Αυγουστιάτικη καλοκαιρία αλλά ήταν και ο κόσμος μαθημένος να κοιμάται εύκολα όπου εύρισκε. Προηγουμένως όμως άπλωναν «σουφρά» καταγής και όλοι μαζί τιμούσαν το γνωστό «μενού» της εξοχής, κεφτέδες, κιχιά, τυρί κι αυγά. Κουρμπάνι δεν προβλεπόταν από τα έθιμα που καθόριζαν τον τρόπο με τον οποίο γιορτάζονταν στην περιοχή μας η μεγάλη αυτή γιορτή αλλά δεν έλειπαν κι από μας τα ψητά, κυρίως αρνιά και κατσίκια, που γέμιζαν με τη μυρουδιά τους το χώρο και παρέπεμπαν σε αρχαίες λατρευτικές τελετές.

Όσοι έμεναν στο σπίτι τιμούσαν επίσης την ημέρα με ένα καλό μεσημεριανό φαγητό. Επειδή οι γυναίκες έφευγαν από το πρωί για την εκκλησία, φρόντιζαν να ετοιμάσουν ένα φαγητό που θα μπορούσαν να το στείλουν στο φούρνο και να το παραλάβουν το μεσημέρι έτοιμο και περιποιημένο. Το συνηθέστερο ήταν «φαΐ μι πατάτσις» ή «μι ρύζ΄», κρέας ψητό δηλαδή με πατάτες ή ρύζι στο φούρνο. Η ονομασία «φαΐ» δείχνει τη μεγάλη εκτίμηση που έδειχναν οι Κοζανίτες στο κρέας τις εποχές εκείνες της μεγάλης λιτότητας, μιας και μόνο αυτό θεωρούσαν άξιο να αποκαλείται φαγητό.

Ο Άγιος Φανούριος
Τον Άγιο έκαμε δημοφιλή σε όλη την Ελλάδα η παρήχηση του ονόματός του προς το ρήμα «φαίνω» φανερώνω. «Είναι ο Άγιος που φανερώνει τα χαμένα ζώα ή πράγματα και την τύχη». Στην Κοζάνη η γιορτή του (27 Αυγούστου) συνδέεται κυρίως με την ιδιότητα του μάντη που του αποδίδεται και κυρίως την δυνατότητά του να αποκαλύπτει τις τύχες των κοριτσιών.

Την παραμονή του Αγίου Φανουρίου οι ανύπαντρες κοπέλες και κυρίως οι κάπως μεγαλύτερες σε ηλικία ζύμωναν ένα είδος νηστίσιμου κέικ, τη Φανουρόπιτα και κατά τις 5 το απόγευμα έπαιρνε η κάθε μια τη δική της και ξεκινούσαν με τα πόδια για το εξωκλήσι του Αγίου στο Σιόποτο. Φτάνοντας απίθωναν τις πίτες κάτω μπροστά στο ιερό για να τις διαβάσει ο παπάς και στη συνέχεια, αφού τις περιέφεραν γύρω από την εκκλησία, τις μοίραζαν στις παριστάμενες. Με το διαβασμένο κομμάτι στο λαδόχαρτο, τα κορίτσια γύριζαν στο σπίτι τους και πριν κοιμηθούν το έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι, ελπίζονταν να δουν το γαμπρό στον ύπνο τους. Το γεγονός ότι ένα μεγάλο ποσοστό των γυναικών της Κοζάνης ισχυρίζονταν ότι το μόνο που είδαν τη νύχτα της παραμονής της γιορτής του Αγίου ήταν «ένα γουμάρ΄» δεν μπορεί παρά να αποδεικνύει πόσο δύσκολο ήταν να εφαρμοστεί σωστά η συγκεκριμένη μέθοδος πρόβλεψης. Τι άλλο;

Μερομήνια
Δοξασία που κρατάει από την αρχαιότητα ακόμη, σύμφωνα με την οποία οι πρώτες έξι και σε πολλά μέρη οι δώδεκα μέρες του Αυγούστου, ονομάζονται Δρίμες και είναι δυσοίωνες και επικίνδυνες. Όποιος λούζεται σ’ αυτές ή πλένει ρούχα, κινδυνεύει να πάθει κακό ο ίδιος ή να καταστραφούν τα ρούχα του. Παράλληλα όμως οι… ειδήμονες παρατηρούν τι καιρό κάνει την κάθε μέρα και πηγαίνοντας στον μήνα που της αντιστοιχεί κάνουν προγνώσεις και προμαντεύουν αν θα ‘χει κακοκαιρία ή καλοκαιρία.

Όσες φορές προσπάθησα να ζητήσω εξηγήσεις για το θαυμαστό αυτό δεσμό του καιρού της 5ης Αυγούστου π.χ. με τον καιρό του Δεκεμβρίου, πήρα την all time classic απάντηση που δίνουν οι παλιότεροι όταν …πας να απειλήσεις τα ιερά και όσια αιώνων: «Έτσ΄ τα βρήκαμι, έτσ΄ θα τ’ αφήκουμι!»

Καλό μήνα, λοιπόν, κι του νου σας μην σουντήστι σι τίπουτα κιμπάπια σήμερα…

Η φωτογραφία είναι του κ. Κώστα Καραμάρκου και αναρτήθηκε στην ομάδα Κοζάνη – Μνήμες, Αναμνήσεις & Εικόνες

5 σχόλια στο άρθρο “Δικαπιντίζει ου Αύγουστους, πυρώσ κι μην αντρέπισι! Ήθη και έθιμα του Αυγούστου στην παλιά Κοζάνη – Της Ματίνας Τσικριτζή Μόμτσιου

  1. Συγχαρητηρια για το ωραιο κειμενο. Περιγραφές που πρεπει να ακουγονται απο τα μεσα ενημερωσης.

  2. ΧΑΡΟΥΛΑ ΧΑΝΤΖΙΑΡΑ

    - Edit

    Απαντήστε

    ΚΑΛΑ ΠΟΧΟΥΜΕ ΚΑΙ ΣΕΝΑ ΜΑΤΙΝΑ ! ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΟΛΑ ΤΑ ΩΡΑΙΑ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ

  3. δεν ειδα μια ανφορα στον Αγιο Νικανορα που εκανε μεγαλο θαυμα για την Κοζανη μας.οπως και εχει μπροβο αξιολογο πολυ ομορφο.

  4. η ροή και οι αναρτήσεις στην συγκεκριμμένη ομάδα του Facebook είναι ότι με διαφορά καλύτερο μπορεί να συναντήσει κανείς διαδικτυακά για την πόλη της Κοζάνης και τους κατοίκους της

    και ιδιαίτερα για εμάς που ζούμε μακριά από την Κοζανη (εγω ζω Χαλκιδική καλοκαίρι – Ξάνθη το χειμώνα) η πιο “ζεστή” γωνιά το διαδικτύου που μας συνδέει με την πατρίδα

    μπραβο στους συντελεστές , τους συγγραφείς των κειμένων και σε εσας που προβάλετε ότι μας ενώνει και όχι ΄τοι μας χωριζει από τνν καλή πατρίδα, την καλή ελλάδα που έχουμε ανάγκη

Γράψτε απάντηση στο Ανώνυμος Ακύρωση απάντησης

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.